Ολισθηρός ο δρόμος του διαλόγου με την Τουρκία, χωρίς προϋποθέσεις
«Ου χαλεπώτερον γείτονος πονηρού και πλεονέκτου» είχε πει ο Σωκράτης! Το ρητό περιγράφει πιστά τη γείτονα Τουρκία και τη γειτονία της με την Ελλάδα! Πράγματι, οι ελληνοτουρκικές σχέσεις ήταν και συνεχίζουν να είναι υπαρξιακό θέμα για την πατρίδα μας ήδη από τη δημιουργία του νέου ελληνικού κράτους. Ο τουρκικός αναθεωρητισμός-επεκτατισμός έλαβε νέα διευρυμένη διάσταση από το 1973-1974 στο Αιγαίο, στην Κύπρο και από το 1996 στα νησιά του Αρχιπελάγους του Αιγαίου.
Όλοι οι Έλληνες πρωθυπουργοί (από το 1967 ο δικτάτωρ Γ. Παπαδόπουλος, μέχρι σήμερα ο Κυρ. Μητσοτάκης) επιχείρησαν προσέγγιση και διάλογο με την Τουρκία, για επίλυση-αντιμετώπιση είτε θεμάτων των θαλάσσιων ζωνών και οριοθετήσεών τους, είτε ζητημάτων εδαφικής (νησιωτικής) κυριαρχίας, είτε παραβιάσεων του εθνικού εναέριου χώρου και παραβάσεων του FIR και της περιοχής Έρευνας και Διάσωσης (SAR) της Ελλάδος. Ταυτόχρονα, το Κυπριακό παρέμεινε άλυτο 60 χρόνια ήδη (από το 1963) ως πρόβλημα διακοινοτικό και 49 χρόνια (από το 1974) ως πρόβλημα ξένης παράνομης τουρκικής κατοχής του 37% της βόρειας περιοχής της Κύπρου και βίαιης διχοτόμησης του νησιού, όταν από το 1983 η κατοχική Τουρκία και τα ανδρείκελά της στην κατεχόμενη περιοχή “ανακήρυξαν” την ΤΔΒΚ, που δεν αναγνωρίζεται διεθνώς. Έτσι ναρκοθετήθηκαν οι ελληνοτουρκικές σχέσεις ευρύτερα. Στον ενδιάμεσο χρόνο, η Τουρκία αύξανε τον πληθυσμό της (ήδη 86 εκατ.) την οικονομική και στρατιωτική ισχύ της και άρα διευρυνόταν το χάσμα δυναμικού των δύο χωρών.
Ταυτόχρονα η Ελλάδα δεν ανέλαβε την πρωτοβουλία των κινήσεων, δίνοντας έτσι στην Τουρκία την άνεση να κινείται πρώτη και να αιφνιδιάζει τη χώρα μας, φέρνοντάς την προ τετελεσμένων. Έτσι η Τουρκία το 1973 προέβη σε μονομερώς αποφασισμένες έρευνες της κρατικής της Εταιρείας Πετρελαίου (ΤΡΑΟ) σε περιοχές της Υφαλοκρηπίδας της Ελλάδος στο Βόρειο και Κεντρικό Αιγαίο. Ήδη από το 1964 είχε καθιερώσει 12 ν.μ. χωρική θάλασσα στον Εύξεινο Πόντο και στα νότια παράλιά της (από την Αττάλεια μέχρι την Αλεξανδρέττα). Το 1982 κατεψήφισε τη Σύμβαση για το νέο Δίκαιο της Θάλασσας και το 1995, που η Ελλάδα την επικύρωσε, διεκήρυξε το διαβόητο και διεθνώς παράνομο casus belly, θεωρώντας ότι η αύξηση της ελληνικής χωρικής θάλασσας πέραν των 6 ν.μ., που ίσχυε τότε (και σήμερα), θα ήταν αιτία πολέμου! Παρά το ότι το άρθρο 121 της Σύμβασης επιτρέπει την αύξηση μέχρι 12 ν.μ. και για τις ηπειρωτικές και για τις νησιώτικες ακτές!
Το 1996 μεθόδευσε την κρίση των Ιμίων και έκτοτε διεκδικεί ένα διαρκώς διευρυνόμενο αριθμό νησιών και βραχονησίδων που ανήκουν στην Ελλάδα (από το 1912, 1923 ή 1947) με την πρωτοφανή και επεκτατική θεωρία των “γκρίζων ζωνών”! Επίσης αρνείται τη δικαστική επίλυση των οριοθετήσεων θαλάσσιων ζωνών Ελλάδος και Τουρκίας, απορρίπτοντας την οριοθέτηση ΑΟΖ/Υφαλοκρηπίδας και επιζητώντας υποβολή για εκδίκαση “πακέτου” ζητημάτων, δηλ. τα “αμφιλεγόμενα” νησιά, απόρριψη των 12 ν.μ. για το Αιγαίο και όλα τα νησιά του και μία “δίκαιη” μοιρασιά, δηλ. εξ ημισείας, αρνούμενοι έτσι τη γεωγραφία και τις διατάξεις της Συμβάσεως του 1982 για το Δ.τ.θ., αλλά και της Λωζάνης (1923), των Παρισίων (1947) και την Ιταλοτουρκική (1932).
Με το Τουρκολιβυκό Μνημόνιο του Νοεμβρίου 2019, υπέκλεψε θαλάσσιες περιοχές της Ανατολικής Μεσογείου από την Ελλάδα και με την ασύστατη και καινοφανή θεωρία της “Γαλάζιας πατρίδας” προσπαθεί να οικειοποιηθεί το μισό Αιγαίο και στα δυτικά των ελληνικών νησιών του Ανατολικού Αιγαίου, μέχρι τον 25ο Μεσημβρινό, που διχάζει το Ελληνικό Αρχιπέλαγος! Ταυτόχρονα προβαίνει σε παράνομες έρευνες της Υφαλοκρηπίδας της Ελλάδος (από τη Ρόδο, το Καστελόριζο ως την Ανατ. Κρήτη) και αντίστοιχα της Κυπριακής ΑΟΖ, όπου έχει πραγματοποιήσει και παράνομες γεωτρήσεις. Εξάλλου, με θράσος απαιτεί και τον αφοπλισμό των ελληνικών νησιών, ώστε να γίνουν εύκολη λεία της.
Η Ελλάδα αντέδρασε, αργοπορημένα, με την υπογραφή Ελληνο-Αιγυπτιακής Συμφωνίας για τη μερική μόνο οριοθέτηση ΑΟΖ/Υφαλοκρηπίδας από τον 26ο έως τον 28ο Μεσημβρινό, η οποία επικαλύπτει περιοχές που διεκδίκησε παράνομα το Τουρκολιβυκό Μνημόνιο, και οι οποίες περιέρχονται στην Ελληνική ή την Αιγυπτιακή ΑΟΖ/Υφαλοκρηπίδα. Εκκρεμεί βέβαια η υπόλοιπη οριοθέτηση, αλλά και αυτή μεταξύ Ελλάδας και Κύπρου! Η Τουρκία επίσης έχει προβεί σε παράνομη οριοθέτηση θαλάσσιων ζωνών μεταξύ των νότιων ακτών της και των κατεχόμενων της βόρειας Κύπρου!
Διάλογοι μεταξύ της χώρας μας και της Τουρκίας έγιναν πολλές φορές, από το 1974-1975 μέχρι πρόσφατα και πάντα χωρίς αποτέλεσμα: 1975-81, 1987-88, 1997, 1999, 2002-2016, 2017. Κάθε φορά, θεμελιώδεις λόγοι διαφωνιών εμπόδιζαν οποιαδήποτε ουσιαστική πρόοδο και σύγκλιση απόψεων!
Διάλογοι μεταξύ της χώρας μας και της Τουρκίας έγιναν πολλές φορές, από το 1974-1975 μέχρι πρόσφατα και πάντα χωρίς αποτέλεσμα: 1975-81, 1987-88, 1997, 1999, 2002-2016, 2017. Κάθε φορά, θεμελιώδεις λόγοι διαφωνιών εμπόδιζαν οποιαδήποτε ουσιαστική πρόοδο και σύγκλιση απόψεων! Άρνηση διατάξεων του Διεθνούς Δικαίου ή καταχρηστικές ερμηνείες τους από την πλευρά της Τουρκίας. Μαξιμαλιστικές θέσεις με βάση τον εδαφικό όγκο και άλλα μεγέθη της Τουρκίας, κακόπιστες ενέργειες και θρασεία απαίτηση για αυθαίρετες “πολιτικές” λύσεις εκεί που το Διεθνές Δίκαιο και οι Συνθήκες δε βόλευαν και δεν εξυπηρετούσαν τις τουρκικές διεκδικήσεις και στοχεύσεις. Και πάντοτε, όπως συμβαίνει επί δεκαετίες στις διακοινοτικές συνομιλίες για το Κυπριακό, η Τουρκία θεωρούσε δεδομένες τις όποιες ελληνικές υποχωρήσεις ή παραχωρήσεις, και άρχιζε απ’ αυτές, ως θέσεις αφετηρίας, τον κάθε νέο γύρο διαπραγματεύσεων! Ενώ, βέβαια, είναι αρχή των διπλωματικών διαπραγματεύσεων ότι, αν δεν επέλθει τελική συμφωνία, οι θέσεις που έλαβαν τα μέρη δεν τα δεσμεύουν στους νέους γύρους διαπραγμάτευσης!
Υπό την πίεση του ΝΑΤΟ, των ΗΠΑ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η πάντα ειρηνόφιλη και ανεκτική Ελλάδα σύρεται και πάλι σε διάλογο με την Τουρκία στις 7 Δεκεμβρίου 2023, με τη σύγκληση του Ανώτατου Συμβουλίου Συνεργασίας και τη συνάντηση Μητσοτάκη και Ερντογάν στην Αθήνα. Δυστυχώς, χωρίς να έχει υπάρξει άρση έστω μίας από τις τουρκικές αυθαιρεσίες! Ενώ η Τουρκία αναφέρεται σε “πολιτικό” διάλογο και όχι ρητά σε διάλογο με βάση την ορθή εφαρμογή και ερμηνεία του Διεθνούς Δικαίου! Ενώ η ίδια συνεχίζει να διεκδικεί τα πάντα: στο Αιγαίο (“Γαλάζια Πατρίδα”), στην Κύπρο (δύο κράτη), στην Ανατολική Μεσόγειο, στη Θράκη μας… Ενώ μετέτρεψε σε τζαμί στην Αγία Σοφία, που κινδυνεύει από την κακή συντήρηση και χρήση, αν και είναι χριστιανικό μνημείο (και μέχρι πρόσφατα Μουσείο), της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς!
Ο όποιος νέος διάλογος θα πρέπει να είναι σύντομος (από 6-12 μήνες), καθώς έρχεται να προστεθεί σε διαλόγους και διαπραγματεύσεις που προηγήθηκαν τα τελευταία 50 χρόνια και δεν παρήγαγαν ουσιαστική γεφύρωση των διισταμένων θέσεων. Η Τουρκία επιδιώκει πολιτικές λύσεις και όχι εφαρμογή του Διεθνούς Δικαίου ή την προσφυγή στη Διεθνή Δικαιοσύνη. Οποιαδήποτε μακροχρόνια διάρκεια νέου διαλόγου θα παρατείνει επιπλέον την ήδη άκρως καθυστερημένη και μόνον μερική και αποσπασματική εφαρμογή, στο νομικό και πρακτικό επίπεδο, των θαλάσσιων ζωνών και δικαιοδοσιών της Ελλάδος στις γειτονικές της θάλασσες. Πρόκειται για μια σιωπηρή αποδοχή, από μέρους μας, του παράνομου casus belli (απειλής πολέμου) που κήρυξε η Τουρκία από το 1995 (και ατύπως 20 χρόνια νωρίτερα) κατά της χώρας μας! Σε αυτήν προστέθηκαν πολλές νέες παράνομες πράξεις της Τουρκίας, με υποτυπώδεις ή αναποτελεσματικές ελληνικές αντιδράσεις, που για κανέναν λόγο δεν πρέπει να παρατείνουν πέραν των 6-12 μηνών στο μέλλον την “αυτοσυγκράτηση” της χώρας μας ως προς τη θέσπιση και οριστικοποίηση-ολοκλήρωση των θαλάσσιων συνόρων της με την Τουρκία και τις άλλες γειτονικές μας κατά θάλασσα χώρες.
Αντίστοιχη αποφασιστικότητα πρέπει να επιδειχθεί και στην επανένωση της κατεχόμενης Βόρειας Κύπρου με την ελεύθερη περιοχή της Κυπριακής Δημοκρατίας, είτε διπλωματικά είτε με κάθε άλλο πρόσφορο τρόπο, καθώς το 2024 συμπληρώνεται μισός αιώνας κατοχής από τη διεθνώς παράνομη τουρκική εισβολή!
* Ο δρ. Βενιαμίν Καρακωστάνογλου είναι διεθνολόγος, π. μον. λέκτορας Νομικής Σχολής ΑΠΘ, περιφερειακός σύμβουλος και τομεάρχης Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας, πρ. πρόεδρος του Περιφερειακού Συμβουλίου, πρόεδρος του Δ.Σ. της “Ομάδας 21 Μακεδονίας-Θράκης, Κίνησης Πατριωτικής Αφύπνισης”.
