Politico για Pfizergate: Θα δούμε ποτέ τα μηνύματα της φον ντερ Λάιεν; – Καυτά ερωτήματα περιμένουν απάντηση

Οι δικαστές της ΕΕ υπέβαλαν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε μια επώδυνη ήττα — και στους υπέρμαχους της διαφάνειας χάρισαν μια μεγάλη νίκη.

Με μια πολυαναμενόμενη απόφαση με τεράστιες πολιτικές και νομικές προεκτάσεις, το Γενικό Δικαστήριο της ΕΕ έκρινε εναντίον της Επιτροπής για την άρνησή της να δημοσιοποιήσει μηνύματα κειμένου μεταξύ της Προέδρου της Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν και του Διευθύνοντος Συμβούλου της Pfizer Άλμπερτ Μπουρλά στο αποκορύφωμα των διαπραγματεύσεων για τα εμβόλια κατά της COVID-19 το 2021.

Τι αφορούσε το Pfizergate;

Η άρνηση της Επιτροπής να ικανοποιήσει αίτημα δημοσιογράφου για πρόσβαση σε έγγραφα παραβίασε την αρχή της χρηστής διοίκησης, η οποία κατοχυρώνεται από το δίκαιο της ΕΕ, σύμφωνα με την απόφαση του Δικαστηρίου.

Η υπόθεση ξεκινά από ένα αίτημα πρόσβασης σε έγγραφα που υπέβαλε το 2022 η δημοσιογράφος των New York Times Ματίνα Στέβις-Γκρίντενεφ, η οποία ζήτησε να δει επικοινωνίες — συμπεριλαμβανομένων μηνυμάτων κειμένου — μεταξύ της φον ντερ Λάιεν και του Μπουρλά, μετά την αποκάλυψη της ύπαρξής τους σε συνέντευξη.

Αρχικά, η Επιτροπή υποστήριξε ότι τα μηνύματα δεν πληρο

ύσαν τον ορισμό του «εγγράφου» σύμφωνα με τους εσωτερικούς της κανονισμούς λόγω της εφήμερης φύσης τους, και ότι δεν υπήρχαν τέτοια μηνύματα στα αρχεία της.

 Διατήρησε ασάφεια σχετικά με την ύπαρξή τους και ταυτόχρονα αρνήθηκε τη σημασία τους ― χωρίς ποτέ να διευκρινίσει πλήρως πώς χειρίστηκε το αίτημα.

Αυτό οδήγησε σε υποψίες ότι απλώς δεν τα αναζήτησε σοβαρά ― παρά τους κανόνες διαφάνειας που εφαρμόζονται στις διοικήσεις της ΕΕ, όπως αναφέρει η απόφαση.

«Η Επιτροπή παραβίασε την αρχή της χρηστής διοίκησης περιοριζόμενη … στο να επικαλείται τη μη ύπαρξη των ζητούμενων εγγράφων χωρίς να παρέχει καμία εξήγηση για το γιατί δεν μπορούσαν να βρεθούν», ανέφερε το Δικαστήριο.

Γιατί μας αφορά;

Πρόκειται για μια καθοριστική νομική απόφαση ― αλλά και μια πολιτική βόμβα για την ίδια τη φον ντερ Λάιεν.

«Υποθέσεις που σχετίζονται με την πρόσβαση σε έγγραφα των ευρωπαϊκών θεσμών είναι συχνά βαθιά πολιτικές, γιατί αν η υπόθεση φτάσει σε δικαστή, αυτό σημαίνει συνήθως ότι η Επιτροπή ή κάποιο άλλος θεσμός αρνείται πεισματικά να αποκαλύψει πληροφορίες που θα μπορούσαν να του προκαλέσουν πολιτική ζημιά», δήλωσε ο Vincent Couronne, ερευνητής ευρωπαϊκού δικαίου στο Πανεπιστήμιο Paris-Saclay.

Η απόφαση δεν λέει απλώς ότι η Επιτροπή έκανε λάθος — λέει ότι έπρεπε να γνωρίζει καλύτερα.

Οι δικαστές επέπληξαν την Επιτροπή επειδή ουσιαστικά απαιτούσε από τον αιτούντα να αποδείξει την ύπαρξη των μηνυμάτων, κάτι που αποτελεί «αδύνατο» πρότυπο για έναν απλό πολίτη.

Η απόφαση είναι ιδιαίτερα επιβαρυντική λόγω των προσώπων που εμπλέκονται. Η φον ντερ Λάιεν είναι η ισχυρότερη αξιωματούχος της ΕΕ και προστάτιδα των Συνθηκών της ΕΕ. Ο Μπουρλά είναι ένας από τους ισχυρότερους φαρμακευτικούς διευθυντές παγκοσμίως. Είναι το μεγαλύτερο συμβόλαιο που έχει υπογράψει ποτέ η ΕΕ, σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο.

Και είναι κρίσιμο για την ίδια την Επιτροπή, η οποία φαίνεται να τήρησε τους κανόνες της ΕΕ απρόθυμα όταν επρόκειτο να λογοδοτήσει η ίδια η Πρόεδρός της.

Οι υπέρμαχοι της διαφάνειας, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι η Επιτροπή θα έπρεπε να δίνει το παράδειγμα, υποστηρίζουν ότι πρόκειται για μια μεγάλη νίκη.

«Αυτή η απόφαση αφορά κάτι περισσότερο από τη διαφάνεια: αφορά την αποκατάσταση της θεσμικής λογοδοσίας που τόσο έλειπε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή», δήλωσε η Shari Hinds, υπεύθυνη πολιτικής για την πολιτική ακεραιότητα της ΕΕ στη ΜΚΟ Transparency International.

Τι σημαίνει αυτό για την πολιτική μέσω WhatsApp;

Η υπόθεση αναδεικνύει μια μεγάλη γκρίζα ζώνη στους κανόνες διαφάνειας της ΕΕ: Είναι τα μηνύματα κειμένου επίσημα έγγραφα;

«Έγγραφα είναι κάθε περιεχόμενο, ανεξαρτήτως μέσου, που αφορά την πολιτική της ΕΕ, οπότε από αυτή την άποψη … είναι δύσκολο να υποστηριχθεί ότι τα SMS δεν είναι έγγραφα», δήλωσε ο Couronne. «Αυτή η απόφαση μπορεί να ενθαρρύνει αιρετούς και αξιωματούχους της ΕΕ να προτιμούν προφορικές συνομιλίες αντί για SMS. Στο σημερινό οικοσύστημα επαγγελματικής επικοινωνίας, η διαχωριστική γραμμή μεταξύ SMS, email, WhatsApp, Slack κ.λπ. έχει γίνει πολύ λεπτή.»

Το Δικαστήριο δεν είπε ότι κάθε μήνυμα ανήκει στο δημόσιο αρχείο. Αλλά επιβεβαίωσε ότι τα μηνύματα μπορούν να εμπίπτουν στους νόμους διαφάνειας αν αφορούν επίσημη εργασία. Είναι μια προειδοποιητική βολή προς τους θεσμούς της ΕΕ και όσους επιχειρούν να τους επηρεάσουν: Τα ψηφιακά μηνύματα δεν είναι αυτόματα εκτός ελέγχου και δεν μπορείτε να αποφύγετε εντελώς τη λογοδοσία χρησιμοποιώντας τα.

Στην πράξη, μένει να φανεί πόσο προσβάσιμα μπορεί να είναι τα μηνύματα αυτά.

Θα υπάρξει κλιμάκωση για τη φον ντερ Λάιεν;

Πιθανόν.

Οι επικριτές της από όλες τις πλευρές –  ιδίως οι Πράσινοι και η ακροδεξιά – διατηρούσαν το θέμα ζωντανό εδώ και καιρό. Αλλά πλέον μπαίνουν στη συζήτηση και κεντρογενείς πολιτικές δυνάμεις, χαρακτηρίζοντας την απόφαση μείζον πολιτικό πλήγμα για την Επιτροπή.

Η Ολλανδή ευρωβουλευτής Ρακέλ Γκαρσία Χερμίντα Βαν Ντερ Βαλ  από την ομάδα Renew χαρακτήρισε την απόφαση «καθαρό γκολ για τη διαφάνεια».

Ωστόσο, η πραγματική δύναμη στην ΕΕ εξακολουθεί να βρίσκεται στις εθνικές πρωτεύουσες — και από αυτές δεν ακούγεται ιδιαίτερη αντίδραση μετά την απόφαση.

Τι ακολουθεί για την Επιτροπή;

Η Επιτροπή πιθανότατα θα χρειαστεί να επανεξετάσει το αρχικό αίτημα πρόσβασης, να διενεργήσει ουσιαστικές έρευνες και να δώσει νέα νομική αιτιολόγηση αν αποτύχει εκ νέου να αποκαλύψει τα έγγραφα.

Θα πρέπει επίσης να πληρώσει τα δικαστικά έξοδα των New York Times, όπως αποφάσισε το Δικαστήριο.

Το Δικαστήριο σημείωσε ότι η ερμηνεία της Επιτροπής σχετικά με το τι συνιστά έγγραφο – και για πόσο καιρό πρέπει να διατηρείται – δεν στερεί από κανέναν το δικαίωμα να ζητήσει έγγραφο ή από την Επιτροπή την υποχρέωση να το αναζητήσει.

Οι εσωτερικές πρακτικές ίσως τεθούν υπό έλεγχο και η Επιτροπή ενδέχεται να χρειαστεί να διευκρινίσει τους εσωτερικούς της κανόνες.

Η Επιτροπή έχει επίσης δύο μήνες για να αποφασίσει αν θα ασκήσει έφεση κατά της απόφασης του Δικαστηρίου.

Θα δούμε ποτέ αυτά τα μηνύματα;

Ίσως – αλλά μην κρατάτε την αναπνοή σας. Η απόφαση αναγνωρίζει ότι η ανάκτησή τους μπορεί να είναι δύσκολη. Τα τηλέφωνα μπορεί να έχουν αντικατασταθεί. Τα δεδομένα ίσως έχουν χαθεί.

«Όταν ρωτήθηκε σχετικά στη συνεδρίαση, η Επιτροπή δήλωσε ότι υπέθετε πως το κινητό τηλέφωνο της Προέδρου της είχε αντικατασταθεί» από τότε που οι New York Times υπέβαλαν την υπόθεση, «καθώς αυτό ήταν υποχρεωτικός κανόνας για λόγους ασφαλείας», αναφέρεται στην απόφαση.

Ωστόσο, η πίεση προς την Επιτροπή αυξάνεται ώστε τουλάχιστον να διενεργήσει πλέον ουσιαστικές έρευνες και να προσφέρει επαρκή νομική αιτιολόγηση εάν ισχυριστεί εκ νέου ότι δεν μπορεί να ανακτήσει τα έγγραφα.

Από την αρχική δήλωση της Τετάρτης μετά την απόφαση, φαίνεται ότι η Επιτροπή προσανατολίζεται στο να παράσχει νέα αιτιολόγηση για το γιατί δεν μπορεί να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της για διαφάνεια, δηλώνοντας ότι θα «εκδώσει νέα απόφαση με περισσότερες λεπτομέρειες».

Υπάρχει όμως και άλλη διαδρομή. Η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία διεξάγει ήδη ποινική έρευνα για τις προμήθειες εμβολίων. Αυτό σημαίνει ότι οι ανακριτές θα μπορούσαν, θεωρητικά, να αποκτήσουν πρόσβαση σε παρόχους τηλεπικοινωνιών ή διακομιστές εφαρμογών για την ανάκτηση διαγραμμένων μηνυμάτων — ανάλογα με τους τοπικούς νόμους διατήρησης δεδομένων.