Το σύμβολο της ανεξαρτησίας των Κούρδων: Ποιος είναι ο Οτσαλάν, ο Άπο των ανταρτών του PKK

Κομβικό ρόλο στην εξέλιξη αυτή έπαιξε ο ηγέτης του PKK, Αμπντουλάχ Οτσαλάν -ο άνθρωπος που έχει περάσει τα τελευταία 26 χρόνια της ζωής του στην απομόνωση τουρκικής φυλακής.

Ο Οτσαλάν, το σύμβολο της ανεξαρτησίας των Κούρδων, ζήτησε το Φεβρουάριο από την οργάνωση να συγκαλέσει συνέδριο και να διαλυθεί -όπερ και εγένετο.

Διαβάστε επίσης: Γιατί η διάλυση του PKK μπορεί να προκαλέσει ντόμινο εξελίξεων – Τι σημαίνει για την Ελλάδα

Η πολύμηνη Οδύσσεια του Οτσαλάν, το διπλωματικό χάος και η παράδοση στους Τούρκους μέσω… Κένυας

Ο Αμπντουλάχ Οτσαλάν, που συνελήφθη από τις τουρκικές μυστικές υπηρεσίες μετά από ένα θρίλερ με ελληνική ανάμειξη, παραμένει φυλακισμένος στο νησί Ιμραλί στη Θάλασσα του Μαρμαρά από το 1999 και πλέον έχει ανοίξει η συζήτηση για την υπό όρους απελευθέρωσή του.

Ποιος είναι, όμως, ο άνθρωπος που έχει συνδέσει τόσο στενά το όνομά του με το PKK και ποια η πορεία του;

Πώς ξεκίνησε η ενασχόληση του Άπο, όπως τον αποκαλούν οι Κούρδοι, με την πολιτική και γιατί το PKK οδηγήθηκε τελικά στον ανταρτοπόλεμο;

Τα παιδικά χρόνια και το «έναυσμα»

Μετά τη λήξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και την αλλαγή των συνόρων της Μέσης Ανατολής, εκατομμύρια Κούρδοι διασκορπίστηκαν στο Ιράκ, το Ιράν, την Τουρκία και τη Συρία.

Η Συνθήκη των Σεβρών του 1920 προέβλεπε το σχηματισμό αυτόνομου κουρδικού κράτους από τα εδάφη της οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Το σχέδιο αυτό ανετράπη, ωστόσο, από τη Συνθήκη της Λωζάννης το 1923 και οι απανταχού Κούρδοι βρέθηκαν αντιμέτωποι με καταπιεστικά καθεστώτα στις χώρες όπου κατοικούσαν.

Η εθνικιστική κυβέρνηση της Τουρκίας υπέβαλε από τους πιο αυστηρούς περιορισμούς, απαγορεύοντας τα κουρδικά ονόματα και τη χρήση της γλώσσας ενώ παράλληλα αρνήθηκε να αναγνωρίσει τους Κούρδους πολίτες, μια μειονότητα που ζούσε κυρίως στα νοτιοανατολικά της χώρας.

Οι κουρδικές επαναστάσεις του 1924 και του 1937 συνετρίβησαν άμεσα ενώ είναι ενδεικτικό ότι το γνωστό ρητό του ιδρυτή της τουρκικής δημοκρατίας Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ «Πόσο χαρούμενος είναι αυτός που αποκαλείται Τούρκος» κρεμόταν παντού στα χωριά και τις πόλεις των κουρδικών περιοχών.

Σε αυτό το περιβάλλον έζησε τα πρώτα χρόνια της ζωής του ο Αμπντουλάχ Οτσαλάν, ο οποίος γεννήθηκε στα τέλη της δεκαετίας του ’40 (η ακριβής ημερομηνία δεν είναι γνωστή, καθώς εκείνη την εποχή δεν κρατούνταν ακριβή αρχεία στο χωριό Ομερλί, στη νοτιοανατολική Σανλιούρφα όπου γεννήθηκε).

Όπως γράφει το MiddleEastEye, η ζωή για τους Κούρδους στην Τουρκία εκείνη την εποχή ήταν ιδιαίτερα δύσκολη. Ήταν φτωχοί και κατοικούσαν σε περιοχές όπου δεν υπήρχε ηλεκτρικό ρεύμα ή τρεχούμενο νερό.

Ο Οτσαλάν, σε αντίθεση με άλλους Κούρδους πολιτικούς ηγέτες στο Ιράκ και το Ιράν, δεν προερχόταν από εύπορη κουρδική οικογένεια ούτε είχε σχέση με θρησκευτικούς θεσμούς.

Ο ηγέτης του PΚΚ είχε αποκαλύψει σε μια συνέντευξή του ότι μεγάλωσε σε μια περιρρέουσα ατμόσφαιρα δυστυχίας.

Εργαζόταν σκληρά στα χωράφια από πολύ μικρή ηλικία ενώ θυμόταν πάντα με πίκρα ότι οι γονείς του πούλησαν την αδελφή του σε άνδρα άλλου χωριού για να εξασφαλίσουν λίγα χρήματα και αλεύρι.

«Θυμάμαι ότι λυπόμουν πολύ. Σκέφτηκα ότι αν ήμουν επαναστάτης δεν θα είχα επιτρέψει να συμβεί αυτό. Δεν θα είχαν καταφέρει να την πάρουν μακριά» είχε δηλώσει κάποτε ο ίδιος, με αρκετούς αναλυτές να υποστηρίζουν ότι το βίωμά του αυτό συνέβαλε σημαντικά στις μετέπειτα απόψεις του για τη χειραφέτηση των γυναικών στο Κουρδιστάν.

Πότε πολιτικοποιήθηκε ο Οτσαλάν

Στα μέσα της δεκαετίας του ’60, ο Οτσαλάν δεν κατάφερε να εισαχθεί σε στρατιωτική σχολή -όπως ήλπιζε- και ταξίδεψε στην Άγκυρα για να φοιτήσει σε επαγγελματικό σχολείο.

Εκείνη την εποχή, η πολιτική ζωή της χώρας είχε αρχίσει να αλλάζει.

Το 1961 υιοθετήθηκε νέο Σύνταγμα -μόλις μια χρονιά μετά το πραξικόπημα του 1960- και ενώ οι Κούρδοι ακτιβιστές αντιμετώπιζαν ακόμη κινδύνους, η συζήτηση για τα δικαιώματα της μειονότητας είχε ανοίξει για τα καλά.

Την ίδια ώρα, το τουρκικό σοσιαλιστικό κόμμα, που άρχισε να ανθίζει εκείνη την περίοδο και είχε επίσης καταπιεστεί τα προηγούμενα χρόνια, τάχθηκε διακριτικά στο πλευρό των Κούρδων.

Οι κουρδικές επαναστάσεις στο Ιράν και το Ιράκ ενέπνευσαν τον Οτσαλάν και άλλους Κούρδους, που μέχρι τότε γνώριζαν πολύ λίγα πράγματα για την ιστορία τους.

Σε αυτό συνέβαλε και η εμφάνιση νέων πολιτικών ομάδων -ορισμένες εκ των οποίων συνδύαζαν τον κουρδικό εθνικισμό με τον μαρξισμό.

Η μικρή αυτή πολιτική απελευθέρωση δεν διήρκεσε για πολύ.

Το 1971 πραγματοποιήθηκε νέο πραξικόπημα και ακολούθησε μεγάλη επιχείρηση καταστολής και έκλεισαν πολλές φιλοκουρδικές οργανώσεις.

Την ίδια χρονιά, ο 21χρονος πλέον Οτσαλάν εγκατέλειψε την εργασία του στην Κωνσταντινούπολη, όπου είχε μετακομίσει, και επέστρεψε στην Άγκυρα για να σπουδάσει πολιτικές επιστήμες.

Έντονα πολιτικοποιημένος πλέον, συνελήφθη το 1972 κατά τη διάρκεια διαμαρτυρίας για τη δολοφονία τριών αριστερών Τούρκων, που είχαν απαγάγει τρεις τεχνικούς του ΝΑΤΟ.

Πέρασε επτά μήνες στη φυλακή, κατά τη διάρκεια των οποίων διάβαζε μανιωδώς και συζητούσε με άλλους κρατούμενους ακτιβιστές.

«Για εμένα, η φυλακή ήταν σχολείο στην προώθηση της πολιτικής πάλης» είχε πει σχετικά πριν από χρόνια, αποκαλύπτοντας παράλληλα ότι εκείνη την περίοδο αντελήφθη ότι δύσκολα οι Κούρδοι θα μπορούσαν να αποκτήσουν δικαιώματα μέσω ειρηνικών πρακτικών.

Έτσι, στις 25 Νοεμβρίου του 1978 και μετά από δύο χρόνια σχεδιασμού, ο Οτσαλάν και μια μικρή ακόμη ομάδα Κούρδων συναντήθηκαν σε ένα μικρό κατάστημα στο χωριό Φις της νοτιοανατολικής Τουρκίας και, πίνοντας τσάι, ίδρυσαν ένα νέο κόμμα: το PKK.

Τα επόμενα χρόνια, ο Οτσαλάν εργάστηκε σκληρά για να ανελιχθεί εντός του κόμματος και να συγκεντρώσει γύρω του ομάδα αφοσιωμένων «στρατιωτών».

Αρκετοί είναι, μάλιστα, αυτοί που μίλησαν για «αυταρχικές τακτικές» του Κούρδου ακτιβιστή ενώ πολλοί τον κατηγόρησαν για «μη ευέλικτες ιδέες».

Το 1979, ο τουρκικός στρατός προχώρησε σε ένα ακόμη πραξικόπημα και στη συνέχεια έβαλε στο στόχαστρο αριστερούς και Κούρδους ακτιβιστές.

Κατά τη διάρκεια των επόμενων τεσσάρων ετών, πολλά μέλη του PKK φυλακίστηκαν και βασανίστηκαν στη διαβόητη φυλακή του Ντιγιάρμπακιρ.

Αυτή η αιματηρή καταστολή αποτέλεσε και σημείο καμπής για τους περισσότερους Κούρδους, που πείστηκαν ότι το τουρκικό κράτος δεν θα αναγνωρίσει ποτέ την ύπαρξή τους.

Το 1984, ξεκίνησε ο ανταρτοπόλεμος των Κούρδων για την ανεξαρτησία τους, με μέλη του PKK να βάζουν στο στόχαστρο κρατικές και στρατιωτικές υπηρεσίες, αστυνομικά τμήματα αλλά και πολίτες που κατά τα λεγόμενά τους συνεργάζονταν με την τουρκική κυβέρνηση.

Στην αρχή, η τουρκική κυβέρνηση δεν έλαβε σοβαρά υπόψιν τις επιθέσεις της οργάνωσης αλλά όταν σκοτώθηκαν τρεις προεδρικοί φρουροί του τότε προέδρου Κενάν Εβρέν, ο στρατός εισέβαλε και κατέστρεψε κουρδικά χωριά, έγιναν μαζικές συλλήψεις και βασανίστηκαν δεκάδες άνθρωποι.

Η στήριξη στο PKK αυξήθηκε δραματικά κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’90, με τους απλούς Κούρδους να εναποθέτουν σε αυτούς κάθε ελπίδα για ελευθερία και απόκτηση δικαιωμάτων.

Τι επεδίωκε ο Οτσαλάν;

Στην αρχή, το PKK επεδίωκε στο σχηματισμό ανεξάρτητου κουρδικού κράτους, με τον Αμπντουλάχ Οτσαλάν να δηλώνει ότι ο ένοπλος αγώνας ήταν απαραίτητος για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος.

«Δεν είμαστε υπέρ της βίας για την επίλυση προβλημάτων» είχε δηλώσει ο ίδιος το 1988, στην πρώτη συνέντευξη που παραχώρησε σε Τούρκους δημοσιογράφους.

Συνεχίζοντας:

«Είναι όμως απαραίτητη για να αποτρέψουμε την ολική καταστροφή της εθνικής μας ταυτότητας».

Μετά τη σύλληψή του το 1999 και τη μεταφορά του στη φυλακή του Ιμραλί στη Θάλασσα του Μαρμαρά, όπου για πολλά χρόνια ήταν ο μοναδικός φυλακισμένος, οι πολιτικές του θέσεις άρχισαν να αλλάζουν.

Ο αρχικός στόχος ανεξάρτητου κουρδικού κράτους εγκαταλείφθηκε και υποστήριξε ότι οι Κούρδοι μπορούν να αποκτήσουν τα απαραίτητα δικαιώματα μέσω της ορθής εφαρμογής της δημοκρατίας στην Τουρκία.

Οι θέσεις του επηρεάστηκαν σημαντικά από τον Αμερικανό συγγραφέα και φιλόσοφο Μάρεϋ Μπούκτσιν και αργότερα πρότεινε μια νέα ιδιεολογία, τον δημοκρατικό συνομοσπονδισμό ή δημοκρατικό φεντεραλισμό.

Πρότεινε, επί της ουσίας, μια χωρίς σύνορα και κοινοτική δημοκρατία, που παρότρυνε την οικολογική ζωή και την ισότητα των φύλων. Ο ηγέτης του PKK εξέδωσε, μάλιστα, και αρκετά έργα στα οποία περιέγραφε το «όραμά» του για τη Μέση Ανατολή.

Ο Οτσαλάν και ο Μπούκτσιν αλληλογραφούσαν επί σειρά ετών μέσω των δικηγόρων του φυλακισμένου ηγέτη του PKK, μέχρι το θάνατο του φιλόσοφου το 2006.

Το νέο «δόγμα» του Οτσαλάν υιοθετήθηκε από πολλά μέλη του PKK, φιλικά προσκείμενες οργανώσεις αλλά και αριστερά κινήματα, που χαρακτήρισαν τις θέσεις του «πολιτικά εμπνευσμένες» σε μια περίοδο που στη Μέση Ανατολή κυριαρχούσε ο ισλαμισμός.

H εγκατάλειψη της ιδέας για ανεξάρτητο Κουρδιστάν από τον Οτσαλάν ενόχλησε όμως πολλούς.

Μεταξύ αυτών ο Huseyin Topgider, ένα από τα ιδρυτικά μέλη του PKK, που εγκατέλειψε το κόμμα για ακριβώς αυτό το λόγο:

«Το PKK δεν ξέρει πια τι θέλει… Λέει ότι θέλει την ελευθερία, όλοι θέλουν ελευθερία. Λέει ότι πρέπει να επιλυθεί το κουρδικό ζήτημα αλλά τι σημαίνει αυτό τώρα;».

Πώς βλέπει η τουρκική κοινή γνώμη τον Οτσαλάν;

Για τους περισσότερους Τούρκος, ο Αμπντουλάχ Οτσαλάν ήταν και παραμένει ο πιο μισητός τρομοκράτης της χώρας, ο ιθύνων νους πίσω από δεκάδες αιματηρές επιθέσεις που έχουν σκοτώσει πάνω από 40.000 ανθρώπους τα τελευταία 40 χρόνια.

Δεν είναι άλλωστε τυχαίο, που Τούρκοι πολιτικοί και δημοσιογράφοι τακτικά αποκαλούν τον Οτσαλάν «δολοφόνο μωρών» και «αρχιτρομοκράτη».

Παρόλα αυτά, οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχουν ασκήσει έντονη κριτική στην απόφαση των τουρκικών Αρχών να κρατούν τον Οτσαλάν σε διαρκή σε απομόνωση στο Ιμραλί.

Το 2009 στη φυλακή υψίστης ασφαλείας μεταφέρθηκαν άλλοι πέντε κρατούμενοι και επετράπη στον Οτσαλάν να συναναστρέφεται μαζί τους μερικές φορές την εβδομάδα -ή τουλάχιστον αυτό υποστηρίζουν τουρκικά ΜΜΕ.

Τα τελευταία χρόνια, ο ηγέτης του PKK δεν είχε επισκεπτήριο, δεν μπορούσε να δει τους δικηγόρους του ούτε μπορούσε να τηλεφωνήσει σε μέλη της οικογένειάς του.

Τον περασμένο Οκτώβριο, ο ακροδεξιός Ντεβλέτ Μπαχτσελί -στενός σύμμαχος του Ερντογάν- κάλεσε δημόσια τον Οτσαλάν να πει στους μαχητές του να καταθέσουν τα όπλα και να σταματήσουν την αιματοχυσία.

Στη συνέχεια, οι τουρκικές Αρχές επέτρεψαν σε λίγους συγγενείς και πολιτικούς συμμάχους του Οτσαλάν να τον επισκεφτούν στη φυλακή, ώστε να διερευνηθεί το ενδεχόμενο μιας νέας ειρηνευτικής συμφωνίας μεταξύ της Τουρκίας και του PKK.

Ο Μπαχτσελί ζήτησε από τον Ερντογάν να προχωρήσει στην υπό όρους απελευθέρωση του Οτσαλάν σε περίπτωση που ζητήσει από το PKK να αυτοδιαλυθεί, ενδεχόμενο που παραμένει ανοιχτό.

Ο Τούρκος πρόεδρος, όμως, δεν φαίνεται να έχει αποφασίσει ακόμη για τη μοίρα του φυλακισμένου, με αρκετούς αναλυτές να εξηγούν ότι «ζυγίζει» προσεκτικά τον πολιτικό αντίκτυπο που θα έχει μια τέτοια κίνηση.