Η εποχή μας έφτιαξε το τέχνασμα της ολότητας και την ολότητα των τεχνασμάτων μέσα από τη διπλή σκέψη
Ο Όργουελ με τη βαρύτιμη γλώσσα του μας έχει δώσει όλη την εικόνα του μελλοντικού ανθρώπου, που θα είναι η ταλαντευόμενη περιδίνηση μεταξύ κολάσεως και πανδαιμόνιου. Η ζωή θα κτίζεται μέσα από τους προξένους δουλείας και τους φορείς απανθρωπιάς. Η ελευθερία του ανθρώπου θα αρθεί για χάρη της σκοπιμότητας, η σκέψη του θα καταστεί ψυχοδιαβρωτική προβληματολογία και η δράση του μαυλιστικός δεσμός αγέλης. Είναι παράδοξο αλλά αληθινό, η διάλυση της δράσης συντελείται μέσα από τη ματαιοδοξία της δράσης.
Βρισκόμαστε σε μια ιστορική άβυσσο και η άβυσσος κρατάει πάντα τη λεία της. Καταπονημένοι ανεπίστροφα από τον χρόνο και την ήττα μας, έχουμε δεχθεί τις αγιάτρευτες πληγές της ταπείνωσής μας. Ο πόνος τώρα πια σκεπάζεται κάτω από τις φτερούγες της λήθης και η νάρκωση της ελπίδας άπορη και αδιέξοδη μαραίνεται τόσο που γίνεται κονιορτός.
Όλα γίνονται διπλά και συγχρονίζονται στον ίδιο χρόνο, ως κατευθυνόμενα ψεύδη στα άναρχα χάη της νέας ιστορίας, η οποία ξαναγράφει από την αρχή δίχως στάθμες και δυνατότητες την εξέλιξή μας. Ανέστιοι και ριζικά ανασφαλείς, εμείς οι πολίτες του κόσμου (οι άνθρωποι του κακοήθους μελανώματος από την υπερέκθεση στην ακτινοβολία της θρασύτητας και του εγωισμού) έχουμε συνθηκολογήσει με την παρακμή και την ανελευθερία. Ταξιδεύουμε στο νυχτερινό στερέωμα δίχως άστρα και πυξίδα.
Πάμε ολοταχώς, σύμφωνα με τον Όργουελ, στη διπλή σκέψη. «Η διπλή σκέψη είναι η ικανότητα να έχεις ταυτόχρονα δύο πεποιθήσεις αντιφατικές μεταξύ τους και να παραδέχεσαι και τις δύο […], έχοντας κάποιος ασκηθεί στη “διπλή σκέψη” πείθει τον εαυτό του ότι η αλήθεια δεν έχει παραβιαστεί. Η διαδικασία πρέπει να είναι συνειδητή, αλλιώς δε θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί με αρκετή ακρίβεια, αλλά πρέπει να είναι επίσης και ασυνείδητη, γιατί αλλιώς θα δημιουργούσε ένα αίσθημα παραποίησης και επομένως ενοχή […]. Να λες ηθελημένα ψέματα ενώ πιστεύεις ειλικρινά ότι είναι αλήθεια, να ξεχνάς όλα τα γεγονότα που έχουν γίνει ενοχλητικά και, όταν χρειάζεται να τα ανασύρεις απ’ τη λήθη, μόνο για το χρονικό διάστημα που πρέπει, να αρνιέσαι την ύπαρξη μιας αντικειμενικής πραγματικότητας, ενώ την ίδια στιγμή ξέρεις πως η πραγματικότητα αυτή υπάρχει – όλα αυτά είναι αδήριτη αναγκαιότητα. Και μόνο για να χρησιμοποιήσεις την έκφραση διπλή σκέψη πρέπει να μετέλθεις της δυαδικότητας της σκέψης, γιατί με το να χρησιμοποιείς αυτήν την έκφραση παραδέχεσαι πως αλλάζεις την πραγματικότητα […]. Η επίσημη ιδεολογία είναι πλήρης αντιφάσεων, ακόμα και όταν δεν υπάρχει κανένας πρακτικός λόγος για αντιφάσεις…».
Το παραπάνω απόσπασμα αναφέρεται από τον Όργουελ για τον άνθρωπο του κόμματος, να όμως που αυτή η συνταγή έγινε πια το αναισθητικό του μετανεωτερικού παγκοσμιοποιημένου πολίτη.
Η εποχή μας έφτιαξε το τέχνασμα της ολότητας και την ολότητα των τεχνασμάτων μέσα από τη διπλή σκέψη. Η διπλή σκέψη αποτελεί ένα σύνδρομο σχιζοφρένειας, όπου ο πολίτης μέσα στην αντιφατικότητά του δεν έχει προβάδισμα και συνεχίζει ακούραστα σ’ ένα παρανοϊκό και ματαιόδοξο ταξίδι.
Η διπλή σκέψη είναι το κόκκινο φανάρι που δε μας επιτρέπει να προχωρήσουμε γιατί δεν ξέρουμε ποια πορεία να ακολουθήσουμε, εκείνη που μας προστάζει η μία σκέψη ή η αντιμαχόμενη, που μας έλκει γοητευτικά. Τώρα πια ο τρόπος ζωής μας έγινε μια αντίφαση που ουσιαστικά αντιμάχεται τον εαυτό μας. Το έμφραγμα της πολιτικής, κοινωνικής και πολιτιστικής ζωής μας έγκειται στο γεγονός ότι εγκαταστήσαμε το διπλό ως ορίζοντα της υπαρξιακής αναφοράς μας. Αλλά τι άλλο μπορεί να είναι το διπλό της σκέψης, πέρα από μια διαρκή εκκρεμότητα; Μήπως αυτό δε θέλει η εποχή μας; Να ζούμε δηλαδή την απόλαυση του συμπτώματος του διπλού εαυτού μας. Με τη διπλή σκέψη όμως πρώτα απ’ όλα μηδενίζεται ο εαυτός μας.
* Ο Απόστολος Αποστόλου είναι καθηγητής Φιλοσοφίας Πανεπιστημίου Ρώμης.
