Στο «κυνήγι» σπάνιων γαιών: Πώς ο ακήρυχτος πόλεμος ΗΠΑ – Κίνας αλλάζει τις γεωπολιτικές ισορροπίες

Οι σπάνιες γαίες είναι μια ομάδα 17 στοιχείων που υπάρχουν σε αφθονία στον πλανήτη μας -πολύ περισσότερο από το χρυσό- και μπορούν να βρεθούν σε πολλές χώρες, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ.

Είναι, όμως, δύσκολο, δαπανηρό και περιβαλλοντικά ρυπογόνο να εξαχθούν και να γίνει η επεξεργασία τους.

Είναι επιτακτική ανάγκη για επιχειρήσεις και κυβερνήσεις ανά τον κόσμο να έχουν πρόσβαση σε αυτές τις πρώτες ύλες -τόσο που διεθνείς αναλυτές τονίζουν πως ο εμπορικός πόλεμος μεταξύ της Ουάσινγκτον και του Πεκίνου έχει προκαλέσει αλυσιδωτές αντιδράσεις και προμηνύει γεωπολιτικές εξελίξεις.

Ο οικονομολόγος του ιδρύματος ORF της Μέσης Ανατολής, Pranjal Sharma, τονίζει σε ανάλυσή του ότι ο «αγώνας» για τη διασφάλιση πόρων δεν είναι κάτι καινούργιο -συμβαίνει εδώ και χρόνια.

Υπάρχουν δεκάδες ιστορικά παραδείγματα δυτικών χωρών που έκαναν ό,τι περνούσε από το χέρι τους για να διασφαλίσουν επάρκεια σε πετρέλαιο, φυσικό αέριο, μέταλλα ή και πολύτιμους λίθους.

Στη σύγχρονη εποχή, οι χώρες που έχουν πρόσβαση σε σπάνιες γαίες θα μπορέσουν το επόμενο διάστημα να ενδυναμώσουν τις οικονομίες τους.

Πλην της Κίνας, που είναι ήδη πολύ… μπροστά, το τελευταίο διάστημα στην «κούρσα» έχουν μπει και οι ΗΠΑ, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και η Ινδία.

«Πόλεμος» ΗΠΑ – Κίνας για τα ορυκτά

Την ώρα που ο εμπορικός πόλεμος ΗΠΑ και Κίνας συνεχίζεται με αμείωτο ρυθμό, το Πεκίνο κρατά έναν «άσο» στο μανίκι του.

Τα «περίεργα και υπέροχα» μέταλλα -όπως το γάλλιο, το γερμάνιο και το αντιμόνιο- έχουν ήδη μετατραπεί σε ένα ισχυρό όπλο στη φαρέτρα των Κινέζων, καθώς πλέον έχει απαγορευτεί η εξαγωγή και η πώλησή τους στις ΗΠΑ.

Μάλιστα, πριν από λίγο καιρό, στη λίστα με τις ελεγχόμενες εξαγωγές ορυκτών προστέθηκαν άλλες επτά σπάνιες γαίες: το σαμάριο, το γαδολίνιο, το τέρβιο, το δυσπρόσιο, το λουτέτιο, το σκάνδιο και είδη που σχετίζονται με το ύττριο.

Η Κίνα έχει επενδύσει δισεκατομμύρια στην παραγωγή των σπάνιων γαιών και φρόντισε να ελέγχει πλήρως την παγκόσμια εφοδιαστική αλυσίδα – από την εξόρυξη μέχρι την παραγωγή των μόνιμων μαγνητών, που είναι απαραίτητοι για τα λάπτοπ, τα ηλεκτρικά οχήματα αλλά και τα μαχητικά αεροσκάφη.

Σύμφωνα με τον ερευνητικό οίκο CRU, η Κίνα καλύπτει το 90% των παγκόσμιων αναγκών σε μαγνήτες από σπάνια ορυκτά -κάτι που αποτελεί μεγάλο πρόβλημα για την Ουάσινγκτον, δεδομένου ότι πλέον απαγορεύεται και η εξαγωγή μαγνητών στις ΗΠΑ.

Αποτελεί, επίσης, μεγάλο «πονοκέφαλο» για κολοσσούς όπως η Tesla και η Apple, που προμηθεύονται τις απαραίτητες για τα προϊόντα τους σπάνιες γαίες από την Κίνα.

Μάλιστα, ειδικοί του χώρου επισημαίνουν ότι θα περάσουν πολλά χρόνια πριν οι ΗΠΑ καταφέρουν να φτιάξουν δική τους εφοδιαστική αλυσίδα σπάνιων μετάλλων.

«Οι ΗΠΑ δεν έχουν τα μέσα για να δημιουργήσουν τα υλικά που χρειάζονται για να φτιάξουν τις συσκευές τις οποίες χρειάζονται» λέει χαρακτηριστικά στο περιοδικό TIME ο Λάιλ Τράιτεν, ειδικός σε θέματα ορυκτών.

Τα «αόρατα» μέταλλα που βρίσκονται παντού

Τα σπάνια μέταλλα βρίσκονται πλέον σε όλες τις τεχνολογικές συσκευές.

Το ειδησεογραφικό πρακτορείο Reuters, αναφέρει ως χαρακτηριστικό παράδειγμα το ύττριο, ενώσεις του οποίου χρησιμοποιούνται στις μηχανές των μαχητικών αεροσκαφών, στους φούρνους μικροκυμάτων, στους υπερ-αγωγούς αλλά και στη μοντέρνα οδοντιατρική.

Η παγκόσμια παραγωγή δεν ξεπερνάει τους 20.000 τόνους ετησίως, όπως υποστηρίζει η Γεωλογική Υπηρεσία των ΗΠΑ, παρότι υπάρχουν μικρές ποσότητες υττρίου παντού στον πλανήτη.

Το ίδιο ισχύει και για τα άλλα έξι μέταλλα, των οποίων τις εξαγωγές ελέγχει πλέον αυστηρά η Κίνα.

Όπως επισημαίνουν ειδικοί του χώρου, οι μαγνήτες κάνουν πλέον «το μοντέρνο κόσμο να γυρίζει» και το γεγονός ότι οι εξαγωγές τους ελέγχονται πλέον τόσο προσεκτικά από την Κίνα αποτελεί τεράστιο πρόβλημα όχι μόνο για τις ΗΠΑ αλλά ολόκληρο τον πλανήτη.

Και αυτό γιατί οι κινεζικές Αρχές μπορούν να απορρίψουν μια εξαγωγή σε αγοραστή που συνεργάζεται με την αμυντική βιομηχανία των ΗΠΑ ενώ παράλληλα οι τιμές των σπάνιων γαιών ενδέχεται να… εκτοξευτούν.

Ήδη η τιμή του αντιμονίου έχει αυξηθεί στα 60.000 δολάρια ανά τόνο από τα 14.000 δολάρια ενώ το βισμούθιο πωλείται για 40 δολάρια το κιλό, έναντι 6 δολαρίων τον Φεβρουάριο του 2025.

Δεν είναι η πρώτη φορά που οι σπάνιες γαίες γίνονται «πιόνι» σε εμπορική και πολιτική αντιπαράθεση: το 2010, το «μπλόκο» της Κίνας στις εξαγωγές των σπάνιων γαιών προς την Ιαπωνία οδήγησαν σε μια τεράστια αύξηση των τιμών.

Η Κίνα παραπέμφθηκε όμως σε δίκη στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου, την οποία και έχασε.

«Είναι πλέον προβλέψιμο ότι μόλις οι ΗΠΑ προχωρήσουν σε κάποια κίνηση -είτε πρόκειται για έλεγχο εξαγωγών είτε για κάποιο δασμό ή νέα τεχνολογία- η Κίνα επιλέγει να χρησιμοποιήσει αυτό το όπλο» λέει ο μηχανικός της RAND Φαμπιάν Βιλαλόμπος, μιλώντας στο περιοδικό TIME.

Ο Λευκός Οίκος φαίνεται ότι κατανοεί αυτή την «αδυναμία» των ΗΠΑ, κάτι που επιβεβαιώνεται από το γεγονός ότι αφαίρεσε τα ορυκτά από τους δασμούς.

Αυτό, όμως, δεν σταμάτησε την Κίνα από το να προσθέσει τα επτά σπάνια μέταλλα στη λίστα των ελεγχόμενων εξαγωγών, σηματοδοτώντας ότι δεν θα διστάσει να «στραγγαλίσει» την αμερικανική παραγωγή -εάν αυτό κριθεί απαραίτητο.

Ορυκτά από τη… σελήνη και εξορύξεις στις ΗΠΑ

Ειδικοί προειδοποιούν εδώ και πολλά χρόνια τις αμερικανικές κυβερνήσεις ότι θα πρέπει να αρχίσουν να σχεδιάζουν για το μέλλον και να αποκτήσουν δικές τους πηγές ορυκτών μετάλλων.

Ορισμένοι έχουν υποστηρίξει, μάλιστα, ότι η λύση μπορεί να κρύβεται στις σπάνιες γαίες στη σελήνη, προτρέποντας την Αμερικανική Διαστημική Υπηρεσία (NASA) να δαπανήσει σημαντικούς πόρους για να εξερευνήσει αυτό το ενδεχόμενο.

Άλλοι επιχειρηματίες «πόνταραν» στο δικό μας πλανήτη και ξεκίνησαν να κατασκευάζουν ορυχεία και εγκαταστάσεις επεξεργασίας ορυκτών σε αρκετές περιοχές των ΗΠΑ.

Οι δασμοί του Τραμπ μπορεί να δώσουν, λοιπόν, ώθηση σε τέτοιου είδους επιχειρηματικές δραστηριότητες και να αναγκάσουν τις αμερικανικές εταιρείες να επενδύσουν δισεκατομμύρια για να αποκτήσουν πιο ανθεκτικές αλυσίδες τροφοδοσίας.

«Μπορεί να οδηγήσει σε επενδύσεις, που είναι και ένα από τα μεγάλα εμπόδια στην διαφοροποίηση των αλυσίδων εφοδιασμού με κρίσιμα ορυκτά» υποστηρίζει ο Βιλαλόμπος.

Σε αυτό φαίνεται ότι «ποντάρει» ο Αμερικανός πρόεδρος, ο οποίος μάλιστα υπέγραψε στις 20 Μαρτίου εκτελεστικό διάταγμα για να ενισχυθεί η αμερικανική παραγωγή ορυκτών «για να μειωθεί η αμερικανική εξάρτηση από ξένα ορυκτά, να ενισχυθεί η εθνική ασφάλεια και να δημιουργηθούν θέσεις εργασίας».

Το πρόβλημα είναι ότι για να ξεκινήσει η παραγωγή και να υπάρξει επάρκεια των κρίσιμων αυτών υλικών θα απαιτηθεί χρόνος -οκτώ με 10 χρόνια σύμφωνα με τον Τράιτεν- ενώ θα πρέπει να υπάρξει και εξειδίκευση πολλών νέων επαγγελματιών στο συγκεκριμένο κλάδο.

«Η ιστορία της βιομηχανίας μας στο μέταλλο δείχνει ότι όταν προσπαθούμε να κάνουμε πράγματα βιαστικά, τείνουμε να μην τα κάνουμε καλά» τονίζει ο Τράιτεν, και διερωτήθηκε:

«Ας πούμε ότι θα χρειαστούν οκτώ με 10 χρόνια για να υπάρξει επάρκεια σε αυτές τις πρώτες ύλες… Μπορούμε να αντέξουμε την καταιγίδα για τόσο καιρό;».

Σπάνιες γαίες από τη Γροιλανδία;

Διεθνείς αναλυτές εκτιμούν ότι οι σπάνιες γαίες «κρύβονται» πίσω από το έντονο… ενδιαφέρον του Ντόναλντ Τραμπ για τη Γροιλανδία.

Είναι ενδεικτικό άλλωστε πως οι δισεκατομμυριούχοι Μπιλ Γκέιτς και Τζεφ Μπέζος έχουν επενδύσει σε επιχειρήσεις που σκέφτονται να προχωρήσουν σε εξορύξεις στην περιοχή.

Ειδικοί του χώρου εξηγούν, ωστόσο, ότι η εξόρυξη σπάνιων γαιών στη Γροιλανδία είναι ένα δύσκολο εγχείρημα με πολλές προκλήσεις.

«Η Γροιλανδία έχει μικρή εγχώρια παραγωγή ενέργειας και οι πόροι αυτοί μπορούν να βρεθούν παντού… Υπάρχουν περιοχές όπου είναι πολύ ευκολότερη η εξόρυξη…» τονίζει χαρακτηριστικά ο Τράιτεν.

Παρόλα αυτά, η Γροιλανδία αποτελεί μια βιώσιμη λύση -ιδιαίτερα εάν οι αμερικανικές επιχειρήσεις αναγκαστούν να αναζητήσουν σπάνιες γαίες εκτός Κίνας.

Στο «στόχαστρο» οι σπάνιες γαίες της Ουκρανίας

Από την πρώτη ημέρα της νέας του θητείας, ο Αμερικανός πρόεδρος έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις σπάνιες γαίες της Ουκρανίας.

Και παρότι η συμφωνία με τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι δεν ήταν τόσο εύκολη όσο αρχικά ήλπιζε ο Ντόναλντ Τραμπ, οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονται, με Αμερικανούς αξιωματούχους να δηλώνουν αισιόδοξοι ότι υπάρχει… φως στο τούνελ.

Το τελευταίο προσχέδιο της πρότασης, το οποίο έχει στην κατοχή της η αμερικανική εφημερίδα New York Times, δεν φαίνεται να απέχει πολύ από την αρχική πρόταση του Ντόναλντ Τραμπ.

Ο Αμερικανός πρόεδρος θεωρεί ότι η Ουκρανία πρέπει να «πληρώσει» τις ΗΠΑ για τα δισεκατομμύρια που έχουν δαπανηθεί για την άμυνά της τα τελευταία τρία χρόνια.

Το παλαιότερο προσχέδιο προέβλεπε ότι το Κίεβο θα έδινε στην Ουάσινγκτον το 50% των εσόδων από τις εξορύξεις σπάνιων γαιών, πετρελαίου και φυσικού αερίου αλλά και κρίσιμων υποδομών όπως λιμάνια και αγωγοί φυσικού αερίου.

Μετά από πιέσεις του Κιέβου ορισμένες άλλες απαιτήσεις των ΗΠΑ είχαν αφαιρεθεί.

Ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι αρνήθηκε ωστόσο να υπογράψει το προσχέδιο, αποχωρώντας μετά από διπλωματικό επεισόδιο από το Λευκό Οίκο, επειδή δεν προβλέπονταν εγγυήσεις ασφαλείας από πλευράς των ΗΠΑ.

Τώρα, όμως, ορισμένες από τις «ενοχλητικές» για το Κίεβο απαιτήσεις επέστρεψαν στο προσκήνιο ενώ συνεχίζουν να μην προβλέπονται εγγυήσεις ασφαλείας.

Ουκρανοί αξιωματούχοι υποστηρίζουν ότι το νέο προσχέδιο αποτελεί απλώς ένα έγγραφο για να εκκινήσουν εκ νέου οι διαπραγματεύσεις ενώ ο υπουργός Εξωτερικών της χώρας, Andrii Sybiha, υποστήριξε ότι οποιαδήποτε συμφωνία πρέπει να είναι ωφέλιμη και για τις δύο πλευρές και μάλιστα χωρίς να παρεμποδίσει την είσοδο της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

«Αυτό αποτελεί βασική αρχή για την ουκρανική πλευρά» είπε ο Sybiha, που φαίνεται ότι ανησυχεί πως θα υπάρξει πρόβλημα στην ενταξιακή διαδικασία λόγω «προνομιακής μεταχείρισης» αμερικανικών επιχειρήσεων από πλευράς της Ουκρανίας.

Παρόλα αυτά, οι Ουκρανοί αξιωματούχοι δεν έχουν απορρίψει επίσημα τα αμερικανικά αιτήματα -προφανώς λαμβάνοντας υπόψιν ότι παλαιότερες αρνήσεις έχουν προκαλέσει ένταση στις σχέσεις των δύο χωρών.

«Αυτός ο διάλογος αντικατοπτρίζει τα στρατηγικά συμφέροντα των δύο χωρών και την κοινή δέσμευσή μας για ισχυρή και διαφανή συνεργασία» είπε η Ουκρανή υπουργός Εξωτερικών Yulia Svyrydenko.

Και στο βάθος… η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό

Στο «παιχνίδι» φαίνεται ότι μπήκε το τελευταίο διάστημα και η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκο, που κατά διεθνή ΜΜΕ βρίσκεται σε συνεχή επαφή με τις ΗΠΑ για να παραχωρήσει σπάνια ορυκτά σε αντάλλαγμα για στρατιωτική βοήθεια.

Η ένοπλη ομάδα Μ23 έχει αρχίσει να κατακτά εδάφη πλούσια σε χρυσό και κολτάνιο -γνωστό και ως το ματωμένο μέταλλο της Αφρικής.

Όπως μετέδωσε το πρακτορείο Reuters, το δεξί χέρι του προέδρου της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό, Felix Tshisekedi, πήγε στην Ουάσινγκτον στις αρχές του μήνα για να συζητήσει «συνεργασία».

Προσώρας δεν έχουν γίνει γνωστές περισσότερες λεπτομέρειες για τους όρους που θα προέβλεπε μια συμφωνία μεταξύ των δύο πλευρών -ούτε φυσικά αν οι ΗΠΑ είναι διατεθειμένες να βοηθήσουν στρατιωτικά την αφρικανική χώρα.

Η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό πολεμά όχι μόνο την M23 αλλά και 100 ακόμη ένοπλες ομάδες, που μετά από αιματοχυσία έχουν πάρει τον έλεγχο κερδοφόρων ορυχείων ανά τη χώρα.

Η πλούσια σε πόρους χώρα είναι σημαντικός παραγωγός κασσίτερου, βολφραμίου, τανταλίου και χρυσού.

Αυτά τα ορυκτά, γνωστά συλλογικά ως 3TG, χρησιμοποιούνται στην παραγωγή ηλεκτρονικών, αμυντικού εξοπλισμού, ηλεκτρικών οχημάτων και άλλης τεχνολογίας.

Οι αναξιοποίητοι φυσικοί πόροι της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό εκτιμάται ότι ανέρχονται σε περίπου 24 τρισεκατομμύρια δολάρια.