Κων. Φουντάς, πρόεδρος Συμβουλίου CERN: Έχω στο μυαλό μου ότι αν αποτύχω θα χρεωθεί και στην Ελλάδα

To CERN ήταν -δυστυχώς- άγνωστο στο ευρύ κοινό μέχρι το 2012, όταν και ανακοινώθηκε ότι βρέθηκε το «Σωματίδιο του Θεού» ή πιο ορθά το «Σωματίδιο του Χιγκς».

Και ξαφνικά, ολόκληρος ο πλανήτης έμαθε για τον Μεγάλο Επιταχυντή Αδρονίων (LHC) και όλοι ξεκίνησαν να συζητούν για τη μεγάλη ανακάλυψη και τις προεκτάσεις της.

Ποια είναι, όμως, τα επόμενα βήματα του εργαστηρίου;

Και τι έργο θα ήθελε να αφήσει πίσω του ο κ. Φουντάς, που είναι και ο πρώτος Έλληνας πρόεδρος του Συμβουλίου του CERN;

«Το CERN είναι το μεγαλύτερο εργαστήριο στον κόσμο για έρευνα στη σωματιδιακή φυσική. Το εργαστήριο εκείνων που θέλουν να μάθουν πώς δημιουργήθηκε το σύμπαν. Επιπλέον, η έρευνα που γίνεται στο CERN είναι μακράν η πιο προηγμένη και ανταγωνιστική στον κόσμο. Με άλλα λόγια, ο τομέας της σωματιδιακής φυσικής είναι ένας από τους τομείς που η Ευρώπη είναι κορυφαία παγκοσμίως» δηλώνει ο κ. Φουντάς, και συμπληρώνει:

«Τα τρία χρόνια που θα είμαι Πρόεδρος του συμβουλίου του CERN είναι κρίσιμα για το μέλλον της σωματιδιακής φυσικής και η επιτυχία δύο ερευνητικών δραστηριοτήτων θα είναι καθοριστική. Αναβαθμίζεται το συγκρότημα επιταχυντών του CERN. Πρόκειται για πρόγραμμα περίπου 1,5 δισεκατομμυρίων ευρώ που πρέπει να πετύχει.

Ο σκοπός αυτού του προγράμματος είναι η περαιτέρω μελέτη του σωματιδίου Higgs και φυσικά η πιθανή ανακάλυψη άλλων σωματιδίων τα οποία θα επιβεβαιώσουν ή θα αποκλείσουν θεωρίες πέραν του καθιερωμένου προτύπου.

Ο αναβαθμισμένος επιταχυντής θα παράγει δέσμες πρωτονίων για τα πειράματα από το 2030 έως το 2041. Η δουλειά του προέδρου στο θέμα αυτό είναι να μεριμνήσει ώστε το συμβούλιο του CERN, το ανώτατο όργανο αποφάσεων του CERN, να λαμβάνει ακριβείς πληροφορίες σχετικά με την πορεία του έργου, να καθοδηγεί τη συζήτηση και τα θέματα της ημερήσιας διάταξης με τέτοιο τρόπο ώστε να εστιάζουμε όλοι στα κύρια ζητήματα, με σκοπό, αν χρειαστεί, να πάρουμε τα κατάλληλα μέτρα για την επίλυση τυχόν προβλημάτων. Με άλλα λόγια ο πρόεδρος, σε συνεργασία με την Γενική διευθύντρια, πρέπει να είναι σε εγρήγορση και να ενεργεί ανάλογα για να εξασφαλίσει την επιτυχία του προγράμματος».

Όπως εξηγεί ο ίδιος, το δεύτερο κρίσιμο ζήτημα έχει να κάνει με το μελλοντικό μεγάλο επιταχυντή στο CERN, που θα ξεκινήσει το 2045.

«Το Συμβούλιο του CERN ξεκινά σε τακτικά διαστήματα μια διαδικασία που ονομάζεται Ευρωπαϊκή Στρατηγική για τη Φυσική των Σωματιδίων. Κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας ζητείται από ολόκληρη την κοινότητα της σωματιδιακής φυσικής στην Ευρώπη να ορίσει τα έργα προτεραιότητας για τα επόμενα 5-7 χρόνια. Η τελευταία φορά που συνέβη αυτό ήταν το 2020. Τότε η κοινότητα πρότεινε στο συμβούλιο του CERN ότι ο επόμενος επιταχυντής θα πρέπει να είναι ένας αφιερωμένος στη μελέτη του μποζονίου Higgs με τη δυνατότητα, ως επόμενο βήμα, να αναβαθμιστεί έτσι ώστε αν δημιουργηθεί ένας επιταχυντής πρωτονίων στις υψηλότερες δυνατές ενέργειες» εξηγεί ο πρόεδρος του Συμβουλίου του CERN, συμπληρώνοντας:

«Κατά συνέπεια, το συμβούλιο του CERN ξεκίνησε το 2020 μια μελέτη σκοπιμότητας για τον μελλοντικό κυκλικό επιταχυντή (FCC), η οποία ολοκληρώθηκε επιτυχώς στις 31.3.2025. Επιπλέον, αποφάσισε να συγκαλέσει την επόμενη Ευρωπαϊκή Στρατηγική, η οποία θα ολοκληρωθεί τον Δεκέμβριο του 2025. Συγκεκριμένα, έδωσε εντολή στην κοινότητα να παρουσιάσει διάφορες επιλογές επιταχυντών ιεραρχικά. Τα αποτελέσματα της μελέτης σκοπιμότητας μαζί με όλες τις άλλες προτάσεις από την κοινότητα θα χρησιμεύσουν ως στοιχεία για την Ευρωπαϊκή Στρατηγική που θα παρουσιαστεί σε έκτακτη σύνοδο του συμβουλίου του CERN τον Μάιο του 2026».

Αυτή την περίοδο βρίσκονται σε εξέλιξη ζωηρές συζητήσεις, όπως τις χαρακτήρισε ο κ. Φουντάς, στην κοινότητα σχετικά με τις διαφορετικές επιλογές και τα αποτελέσματα θα γνωστοποιηθούν στα τέλη Δεκεμβρίου.

«Στόχος μου ως Προέδρου του Συμβουλίου είναι πρώτα να διασφαλίσω ότι όλες οι επιλογές παρουσιάζονται και ακούγονται με δίκαιο τρόπο και δεύτερον να συζητήσω με τα 25 κράτη μέλη και να επιτύχω συναίνεση σχετικά με τον επόμενο επιταχυντή. Σίγουρα αυτή είναι η πιο σημαντική απόφαση που θα πάρουμε και θα επηρεάσει το μέλλον της σωματιδιακής φυσικής στην Ευρώπη τα επόμενα 70 χρόνια. Αυτό που διακυβεύεται δεν είναι τίποτα λιγότερο από το μέλλον του CERN ως το κορυφαίο εργαστήριο σωματιδιακής φυσικής παγκοσμίως» αναφέρει ο κ. Φουντάς.

«Δώστε ευκαιρίες σε αυτούς που θέλουν να φύγουν για να μη φύγουν και να μείνουν»

Κατά τη διάρκεια της συνέντευξής του, ο κ. Φουντάς αναφέρθηκε και στο brain drain αλλά και τις προσπάθειες να επιστρέψουν στην Ελλάδα οι επιστήμονες που εγκατέλειψαν τη χώρα και αναζήτησαν εργασία στο εξωτερικό.

«Είμαι πεπεισμένος ότι οι προσπάθειες αυτές δεν θα φέρουν τα αποτελέσματα που όλοι θα θέλαμε. Έζησα στο εξωτερικό για 29 χρόνια, πριν επιστρέψω το 2010, και μπορώ να σας πω ότι είναι πολύ δύσκολο για κάποιον που έχει δημιουργήσει το σπίτι του και την καριέρα του στο εξωτερικό, με όλα τα πλεονεκτήματα που αυτό φέρνει, να τα παρατήσει όλα και να επιστρέψει» είπε ο κ. Φουντάς, συμπληρώνοντας: «Κάποιοι θα το κάνουν αυτό, αλλά θα είναι μια πολύ μικρή μειοψηφία. Κατά κανόνα στην Ελλάδα επιστρέφει κανείς για καθαρά συναισθηματικούς, οικογενειακούς και γενικά προσωπικούς λόγους».

Εξέφρασε, μάλιστα, την πεποίθηση ότι η έμφαση θα πρέπει να δοθεί όχι στην επιστροφή των επιστημόνων που έχουν φύγει αλλά στο να μείνουν οι νέοι στην Ελλάδα.

«Αυτό μπορεί να συμβεί μόνο αν γίνει έντονη προσπάθεια να δοθούν κίνητρα στους νεότερους να παραμείνουν στην Ελλάδα. Για παράδειγμα, αν μπορούσαν να βρουν δουλειά στην Ελλάδα με κάποιο αξιοσέβαστο μισθό. Έχω φοιτητές που αποκτούν άριστες τεχνικές δεξιότητες μόνο και μόνο για να βρουν δουλειά με 800 ευρώ το μήνα» εξηγεί ο ίδιος.

Συμπληρώνει δε πως:

«Φυσικά, έρχονται πίσω σε μένα και με ρωτούν πώς μπορούν να φύγουν στο εξωτερικό. Μια άλλη επιλογή είναι να ενθαρρυνθεί η δημιουργία νεοφυών επιχειρήσεων. Έχουν γίνει πρωτοβουλίες σε αυτό και χαίρομαι, αλλά δεν επαρκούν. Τα πανεπιστήμια θα πρέπει επίσης να αλλάξουν τα προγράμματα σπουδών τους και να τα προσανατολίσουν προς την οικονομία».

Ο πρόεδρος του Συμβουλίου του CERN τονίζει επίσης πως «οι κυβερνήσεις πρέπει να καταλάβουν ότι όλα τα παραπάνω δεν μπορούν να γίνουν από τη μια μέρα στην άλλη».

«Αυτό απαιτεί υποστήριξη της βασικής έρευνας σε μακροπρόθεσμη βάση. Για παράδειγμα, η πρωτοβουλία ΕΛΙΔΕΚ είναι ένα εξαιρετικό βήμα για να κρατηθούν οι νέοι επιστήμονες στην Ελλάδα. Ωστόσο, μετά από μια καλή αρχή πριν από μερικά χρόνια, τα χρήματα που επενδύθηκαν σε αυτό δεν είναι αρκετά. Μάλιστα μερικοί το αποκάλεσαν και θνησιγενές. Φυσικά, οι φοιτητές που δεν μπορούν να βρουν διδακτορικές θέσεις με υποτροφία στην Ελλάδα φεύγουν στο εξωτερικό» αναφέρει χαρακτηριστικά.

Και συνεχίζει:

«Εν κατακλείδι, ξεχάστε το να φέρετε πίσω αυτούς που έφυγαν. Πολλοί λίγοι θα γυρίσουν. Αντί για αυτό δώστε ευκαιρίες σε αυτούς που θέλουν να φύγουν για να μη φύγουν και να μείνουν (Stop the Brian Drain)».

Στο CERN απασχολούνται πολλοί Έλληνες -επιστήμονες και μη. Μάλιστα, όπως λέει ο κ. Φουντάς οι περισσότεροι από αυτούς δεν είναι φυσικοί αλλά απασχολούνται σε διάφορα επαγγέλματα.

«(…) Είναι μηχανολόγοι ή ηλεκτρονικοί μηχανικοί ή προγραμματιστές λογισμικού. Εκτός αυτών, απασχολούνται σε διάφορα άλλα επαγγέλματα, που δεν είναι προφανή για τον κόσμο έξω. Υπάρχουν άτομα που εργάζονται σε χρηματοοικονομικά, στις προμήθειες, το νομικό τμήμα και ούτω καθεξής» αναφέρει ο ίδιος, εξηγώντας παράλληλα ότι οι περισσότεροι εξ αυτών έχουν μη μόνιμες θέσεις και θέλουν κάποια στιγμή να επιστρέψουν στην Ελλάδα.

«Όλοι και όλες έχουν άριστες δεξιότητας και το ερώτημα είναι πώς θα τους δώσει το κράτος δυνατότητες να βρουν δουλειά στην Ελλάδα» τονίζει χαρακτηριστικά ο πρόεδρος του Συμβουλίου του CERN.

Γιατί το σύμπαν αποτελείται από ύλη και όχι αντιύλη;

Το CERN έχει ένα ευρύ ερευνητικό πρόγραμμα, τόσο σε πειράματα επιταχυντών όσο και σε πειράματα χωρίς επιταχυντές.

Ορισμένοι μελετητές διερευνούν όχι μόνο τα τεράστια ερωτήματα του σύμπαντος ενώ άλλοι αναπτύσσουν νέες καινοτόμες θεραπείες για τον καρκίνο.

Ερωτηθείς εάν αυτή την περίοδο «τρέχει» κάποιο άλλο ερευνητικό πρόγραμμα που ξεχωρίζει, ο κ. Φουντάς απαντά:

«Αξιοσημείωτα είναι τα πειράματα που μελετούν το ερώτημα γιατί το σύμπαν αποτελείται από ύλη και όχι από αντιύλη και πειράματα που διερευνούν τις ιδιότητες της ύλης αμέσως μετά τη μεγάλη έκρηξη, δηλαδή το λεγόμενο πλάσμα κουάρκ-γκλουονίων. Κάτι που δεν γνωρίζουν οι περισσότεροι είναι ότι το CERN κατάφερε να δημιουργήσει αντιύλη, και μάλιστα να την παγιδεύσει σε μαγνητικές παγίδες/φιάλες και να μελετήσει τις ιδιότητές της».

Εξηγεί δε, πως το CERN έχει μια σειρά από τεχνολογικά προσανατολισμένες συνεργασίες που μελετούν τις ιδιότητες προηγμένων αισθητήρων, ηλεκτρονικών και μια ποικιλία άλλων τεχνικών προγραμμάτων τα οποία γίνονται σε στενή συνεργασία με την ευρωπαϊκή βιομηχανία.

Και πώς αισθάνεται ο κ. Φουντάς για τον κομβικό ρόλο που έχει αναλάβει στο CERN;

«Είναι η πρώτη φορά που Έλληνας πολίτης καταλαμβάνει τόσο υψηλή θέση στο CERN και προφανώς έχω συνεχώς στο μυαλό μου ότι αν αποτύχω αυτή η αποτυχία θα χρεωθεί όχι μόνο σε εμένα αλλά και στην Ελλάδα. Θα φροντίσω λοιπόν να επιτύχω και νομίζω ότι είναι στο χέρι μου» καταλήγει λέγοντας ο ίδιος.

Ο Κωνσταντίνος Φουντάς θα παρευρεθεί στην πόλη των Δελφών τον Απρίλιο, στο πλαίσιο του 10ου Οικονομικού Φόρουμ των Δελφών που θα διεξαχθεί από τις 9 έως τις 12 Απριλίου 2025. Το Φόρουμ συμπληρώνει φέτος 10 χρόνια παρουσίας και αποτελεί σημαντικό σημείο αναφοράς για το δημόσιο διάλογο και την ανταλλαγή ιδεών, συμβάλλοντας στη διαμόρφωση πολιτικών και στρατηγικών σε εθνικό και διεθνές επίπεδο.