Πώς ήταν η ζωή σε μια απόρρητη βάση του Ψυχρού Πολέμου, κρυμμένη κάτω από τους πάγους της Αρκτικής

Το 1962, στο απόγειο του Ψυχρού Πολέμου, ένας νεαρός γιατρός σε νοσοκομείο της Νέας Υόρκης διατάσσεται να εγκατασταθεί σε έναν αρκτικό ερευνητικό σταθμό 8 μέτρα κάτω από την επιφάνεια των πάγων της Γροιλανδίας, προκειμένου να προσφέρει τις υπηρεσίες του.

«Ο θείος Σαμ με έστειλε κάτω από τους πάγους, 1.300 χιλιόμετρα από τον Βόρειο Πόλο», θυμάται ο Δρ. Ρόμπερτ Βάις, ο οποίος ήταν τότε 26 ετών και σήμερα είναι καθηγητής Ουρολογίας στο Πανεπιστήμιο Γέιλ.

Στην πραγματικότητα, το Camp Century, όπως ήταν γνωστό το παγωμένο «σπίτι» του Βάις, αποτελούσε μέρος μιας άκρως απόρρητης προσπάθειας των ΗΠΑ να κρύψουν θέσεις εκτόξευσης πυραύλων στην Αρκτική, την οποία ο στρατός θεωρούσε στρατηγική τοποθεσία πιο κοντινή στη Ρωσία.

Ο Βάις έμαθε τα παραπάνω μόλις στα μέσα της δεκαετίας του 1990, όταν αποχαρακτηρίστηκαν οι πληροφορίες. Ο ίδιος έκανε δύο θητείες στο Camp Century το 1962 και το 1963 περνώντας εκεί συνολικά κάτι λιγότερο από έναν χρόνο. Η βάση εγκαταλείφθηκε το 1967 και ήρθε ξανά στην επικαιρότητα τον Νοέμβριο του 2024, όταν δημοσιεύτηκε εικόνα από ραντάρ που τράβηξαν επιστήμονες της NASA που πετούσαν πάνω από την περιοχή.

Η ζωή κάτω από τους πάγους

Η ζωή στο Camp Century δεν ήταν τόσο δύσκολη όσο φοβόταν αρχικά ο Βάις. Τα δωμάτια-κοντέινερ που είχαν τοποθετηθεί ήταν σχετικά ζεστά και ξηρά. Και δεδομένου ότι το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού του Camp Century, που αριθμούσε σχεδόν 200 άνδρες, ήταν ηλικίας 20 έως 45 ετών, σπάνια χρειάστηκαν οι υπηρεσίες του. Περνούσε τον ελεύθερο χρόνο του μελετώντας ιατρικά εγχειρίδια, παίζοντας σκάκι και μπριτζ και πίνοντας μαρτίνι. Το φαγητό ήταν «εξαιρετικό», λέει.

Το νερό – η βάση χρειαζόταν περίπου 30.000 λίτρα την ημέρα – προερχόταν από πηγάδι που είχε σκαφτεί στον πάγο με τρυπάνι καυτού ατμού. Σε μια άλλη τρύπα στο στρώμα πάγου διοχετεύονταν με αντλία τα λύματα.

Ο Βάις σπάνια ανέβαινε στην ανεμοδαρμένη επιφάνεια. «Θα μπορούσα να μείνω κάτω για εβδομάδες και να μην βγω ποτέ», λέει. «Δεν είχα κανένα λόγο να βρίσκομαι εκεί πάνω. Αλλά μερικές φορές πήγαινα μαζί με άλλους αξιωματικούς για να δω τι συνέβαινε. Είχα μια φωτογραφική μηχανή και έβγαλα πολλές φωτογραφίες».

Οι αξιωματικοί μπορούσαν να περάσουν έως και έξι μήνες κάθε φορά στον ερευνητικό σταθμό, ενώ οι στρατιώτες μόνο τέσσερις μήνες. Παρά τα κοκτέιλ και τις βραδινές προβολές ταινιών, η απομόνωση είχε ψυχολογικό αντίκτυπο σε ορισμένους άνδρες, σύμφωνα με τον Βάις. Μία μόνο γυναίκα – μια Δανή γιατρός – πάτησε πόδι στο Camp Century σε όλα τα χρόνια της λειτουργίας του.

Το μυστικό Σχέδιο Iceworm

Το Camp Century λειτουργούσε συνεχώς μεταξύ 1960 και 1964, και στη συνέχεια μόνο τα καλοκαίρια μέχρι το κλείσιμό του το 1967. Επισήμως, η αποστολή της βάσης ήταν η επιστημονική έρευνα σε αντικείμενα όπως η δυνατότητα μακροχρόνιας ανθρώπινης διαβίωσης κάτω από τον πάγο, τα φαινόμενα γύρω από μαγνητικό βόρειο πόλο και το πώς επηρεάζουν τις επικοινωνίες, τη γεωφυσική του στρώματος πάγου κ.ά.

Πίσω από αυτή τη «βιτρίνα» όμως, το Camp Century αποτελούσε πεδίο δοκιμών για μια μυστική αποστολή γνωστή ως Σχέδιο Iceworm. Το τολμηρό σχέδιο προέβλεπε ένα δίκτυο θέσεων εκτόξευσης πυραύλων που συνδέονταν με ένα σύστημα από σήραγγες κάτω από τους πάγους της Αρκτικής, το οποίο θα μπορούσε δυνητικά να φτάσει σε στόχους στη Ρωσία με μεγαλύτερη ακρίβεια. Ο στόχος του έργου ήταν να φτάσει να καλύπτει μια περιοχή περίπου 135.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων, με δυνατότητα ανάπτυξης περίπου 600 πυραύλων.

Το Σχέδιο Iceworm έγινε γνωστό μόλις το 1997, όταν το Ινστιτούτο Διεθνών Υποθέσεων της Δανίας απέκτησε μια σειρά αποχαρακτηρισμένων αμερικανικών εγγράφων σε σχέση με μια ευρύτερη μελέτη του ρόλου που διαδραμάτισε η Γροιλανδία στον Ψυχρό Πόλεμο. Κανένας πύραυλος δεν έφτασε ποτέ στο Camp Century.

Η επιστημονική κληρονομιά του Camp Century

Η δυσκολία και το κόστος της συντήρησης ενός τέτοιου δικτύου από σήραγγες κάτω από τον πάγο ήταν οι βασικοί λόγοι που οδήγησαν στο κλείσιμο του Camp Century το 1967. Τα στοιχεία της φύσης συνέθλιβαν σιγά σιγά τη βάση καθώς η σταδιακή κίνηση του στρώματος πάγου παραμόρφωνε τις δομές. Οι σήραγγες γίνονταν στενότερες με την πάροδο του χρόνου και ο Βάις θυμάται συνεργεία να «ξύνουν» τα τοιχώματα και να μεταφέρουν τον πάγο και το χιόνι στην επιφάνεια, διαδικασία πολύ απαιτητική σε χρόνο και πόρους.

Αν και δεν ήταν ο πραγματικός σκοπός δημιουργίας του, τα επιστημονικά επιτεύγματα του Camp Century ήταν ιδιαίτερα σημαντικά, ιδίως στην έρευνα για το κλίμα. Στη διάρκεια επτά ετών, οι επιστήμονες της βάσης απέσπασαν με γεώτρηση τον πρώτο πυρήνα πάγου που αποτύπωσε όλο το πάχος του στρώματος πάγου – σε βάθος 1.390 μέτρων – και συμπεριέλαβε και κάποια ιζήματα από το υποκείμενο έδαφος. Αν και οι επόμενοι πυρήνες πάγου παρείχαν πιο λεπτομερείς πληροφορίες, αποτέλεσε το πρώτο αρχείο κλιματικών συνθηκών του παρελθόντος, που ξεπερνούσε τα 100.000 χρόνια.

Όπως οι δακτύλιοι των δέντρων αποκαλύπτουν τις κλιματικές συνθήκες περασμένων ετών, έτσι και από έναν πυρήνα πάγου οι επιστήμονες μπορούν να διακρίνουν τις ετήσιες διακυμάνσεις του χιονιού και του πάγου, ενώ τα ισότοπα οξυγόνου που περιέχονται στις φυσαλίδες του αέρα μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως δείκτης θερμοκρασίας.

«Αυτός ο πρώτος πυρήνας πάγου που βγήκε το ’66 μας έδωσε το έναυσμα για την κατανόηση του παλαιοκλίματος της Γης. Δες μπορείς να το υποτιμήσεις αυτό», λέει ο Γουίλιαμ Κόλγκαν, Καναδός καθηγητής παγετωνολογίας με έδρα τη Γεωλογική Υπηρεσία της Δανίας και της Γροιλανδίας, ο οποίος περιγράφει το Camp Century ως τη γενέτειρα της παλαιοκλιματολογίας.

«Τώρα, όταν εξετάζουμε το ατμοσφαιρικό μας CO2 και το τοποθετούμε σε πλαίσιο 800.000 ετών, αυτό γίνεται χάρη στους πυρήνες πάγου. Πίσω στο 1966, δεν είχαμε πλαίσιο ούτε καν 1.000 ετών», εξηγεί.

Με πληροφορίες από: A doctor was deployed to an Arctic research station during the Cold War. Decades later, he learned its secret purpose by Katie Hunt, CNN