Πρωτιά… στα φυτοφάρμακα – Τριπλάσια η κατανάλωση τους στην Κρήτη σε σχέση με την υπόλοιπη Ελλάδα – Σοβαρότατοι κίνδυνοι λόγω της υπερκατανάλωσης

Η Κρήτη είναι η υπ’ αριθμόν ένα περιφέρεια της Ελλάδας ως προς την αγροτική και κτηνοτροφική παραγωγή, ωστόσο υπάρχει ένα τίμημα γι’ αυτήν την πρωτιά: η κατανάλωση φυτοφαρμάκων κατά κεφαλή στην Κρήτη είναι πολύ πάνω από τον εθνικό μέσο όρο (4,2 γρ. έναντι 2,5 γρ.), ενώ άμα η σύγκριση γίνει με τον παγκόσμιο μέσο όρο, που είναι 1,4 γρ. κατά κεφαλήν, η κατανάλωση στην Κρήτη είναι τριπλάσια! 

Το εντυπωσιακό αυτό συμπέρασμα, μαζί με άλλα εξίσου ανησυχητικά στοιχεία και στατιστικά, ήρθε στο φως κατά τη διάρκεια της 5ης ημερίδας για τις επιπτώσεις της χρόνιας έκθεσης σε φυτοφάρμακα σε υγεία και περιβάλλον, που πραγματοποιήθηκε πριν λίγες μέρες στο Σπήλι του Ρεθύμνου. 

Όπως αναφέρεται στο κείμενο των συμπερασμάτων της έρευνας, «η γεωργική παραγωγή στην Κρήτη βασίζεται σε τριπλάσια σχεδόν κατανάλωση χημικών φυτοφαρμάκων, σε σύγκριση με τη μέση παγκόσμια και διπλάσια της εθνικής, για τη διατήρηση των αποδόσεων των καλλιεργειών». 

Εντυπωσιακά νούμερα 

Πριν δούμε αναλυτικά τα προβλήματα από την υπερκατανάλωση φυτοφαρμάκων, να σημειώσουμε ότι στη διάρκεια της ημερίδας παρουσιάστηκαν τα εξής στατιστικά στοιχεία όσον αφορά στις καλλιέργειες της Κρήτης: 
Στην Κρήτη καλλιεργούνται 6.058.200 στρέμματα. Σε 2 εκατομμύρια στρέμματα καλλιεργούνται το 30% των ελληνικών ελαιόδεντρων και σε 220.000 στρέμματα το 20% των εθνικών αμπελώνων. Στην Κρήτη, σε έκταση 9% των στρεμμάτων της χώρας για καλλιέργεια λαχανικών παράγονται 330.000 τόνοι ή το 25% της εθνικής παραγωγής, εξαιτίας της εντατικής καλλιέργειας σε θερμοκήπια έκτασης 26.000 στρεμμάτων ή 50% της χώρας. Στην Κρήτη εκτρέφονται, εκτός των άλλων ζώων, και 2.290.000 αιγοπρόβατα ή το 20% της χώρας, που παράγουν ετησίως το 16% των προβάτων και το 10% των αιγών της Ελλάδας. 

Κάνουν θραύση οι δηλητηριάσεις 

Ένα ακόμη θλιβερό στατιστικό είναι ότι το νησί μας, σύμφωνα με στοιχεία του ΥΠΑΑΤ και του Εθνικού Κέντρου Δηλητηριάσεων, το 2017, ενώ είχε το 6% του πληθυσμού της χώρας, είχε το 15% των εθνικών οξέων δηλητηριάσεων από φυτοφάρμακα, ενώ το 2013 είχε το 12%. Σε πολλές αστικές και αγροτικές περιοχές της Κρήτης χρησιμοποιούνται δολώματα με παράνομα και απαγορευμένα φυτοφάρμακα για εξόντωση οικόσιτων και άγριων ζώων. 
Επίσης, εξαιρετικά ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι, σύμφωνα με τα συμπεράσματα της ημερίδας, υπολείμματα μειγμάτων συνθετικών φυτοφαρμάκων ανευρίσκονται συχνά σε εθνικές και διεθνείς δειγματοληψίες σε τρόφιμα και ζωοτροφές. Παρτίδες κρητικού ελαιολάδου και κηπευτικών αποσύρθηκαν το 2024 από την αγορά της Ευρώπης, εξαιτίας ανίχνευσης υψηλών υπολειμμάτων απαγορευμένων και παράνομων φυτοφαρμάκων. Οι νέοι κτηνοτρόφοι σήμερα αναζητούν ζωοτροφές χωρίς φυτοφάρμακα και ζώα υγιή και παραγωγικά, τα οποία θα βοηθούσαν στη μείωση του κόστους και στην αριστοποίηση της παραγωγής. 
Η υψηλή και μακροχρόνια έκθεση σε φυτοφάρμακα προκαλεί και άλλα προβλήματα φυσικά: «Η μακροχρόνια έκθεση ψεκαστών, περιοίκων και καταναλωτών σε μείγματα συνθετικών φυτοφαρμάκων προκαλεί οξειδωτικό στρες, το οποίο αυξάνεται σε συνθήκες κλιματικής κρίσης». 

Συνθετικά φυτοφάρμακα 

Το πρόβλημα βεβαίως είναι τα συνθετικά φυτοφάρμακα, που ενοχοποιούνται για μεγάλο αριθμό προβλημάτων. Χιλιάδες, όπως αναφέρεται στα συμπεράσματα της ημερίδας, είναι οι μελέτες που έχουν τεκμηριώσει ότι άνδρες και γυναίκες που έχουν χρόνια έκθεση σε φυτοφάρμακα έχουν υψηλότερο κίνδυνο ενδοκρινικής νοσηρότητας, όπως οζώδους θυρεοειδοπάθειας ή καρκίνου θυροειδούς. Χρόνιες αυτοάνοσες ασθένειες, καρκίνος μαστού, προστάτη, ήπατος, παγκρέατος, παχέος εντέρου, εγκεφάλου, όρχεων, λεμφώματα και λευχαιμίες, λιπώδης διήθηση ήπατος, παχυσαρκία έχουν αδιαμφισβήτητη συσχέτιση με τη χρόνια έκθεση σε συνθετικά φυτοφάρμακα. 

Διαταραχές συμπεριφοράς, άγχος, κρίσεις πανικού, επιθετικότητα, ψυχωσικές διαταραχές, νευροεκφυλιστικά νοσήματα όπως άνοια, Parkinson’s, Alzheimer, σακχαρώδη διαβήτη, διαταραχές σεξουαλικού προσανατολισμού, δυσφορία φύλου κ.ά. έχουν αιτιοπαθογένεια τις διαταραχές ορμονών και νευροδιαβιβαστών από τη χρόνια έκθεση σε φυτοφάρμακα-ενδοκρινικούς διαταράκτες. Πολλά συνθετικά φυτοφάρμακα μέσω της διαφορικής μεθυλίωσης γονιδίων σε πολλαπλές θέσεις στο DNA έχουν προκαλέσει χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια σε επαγγελματίες ψεκαστές με επιγενετική μεταφορά της νοσηρότητας σε απογόνους. 

Επίσης, η χρόνια έκθεση σε μείγματα όλων των κατηγοριών των συνθετικών φυτοφαρμάκων, συμπεριλαμβανομένων των διαμιδίων και Roundup, έχει άμεσα και έμμεσα προκαλέσει σε μέγιστο βαθμό τη ραγδαία αυξανόμενη παγκοσμίως υπογονιμότητα του άνδρα και της γυναίκας. Σε πολλές μελέτες αναφέρεται ότι η χρόνια έκθεση αιγοπροβάτων, αγελάδων και άλλων εκτρεφόμενων ζώων σε μείγματα εντομοκτόνων και Roundup έχουν άμεση σχέση με αυξημένο οξειδωτικό στρες και σπερματικό DFI, αδυναμία φυσικής γονιμοποίησης ζώων, αποβολές και αύξηση της θνησιμότητας αμνοεριφίων. Επίσης, αναφέρθηκε ότι ο συνδυαστικός ρόλος του Roundup και της κλιματικής κρίσης στην ξήρανση ελαιοδέντρων από Xylella fastidiosa έχει διερευνηθεί 

Βιομηχανίες και Ευρωπαϊκή Ένωση – Λύση τα εναλλακτικά βιοφυτοφάρμακα

Όπως αναφέρθηκε χαρακτηριστικά, οι βιομηχανίες, αντί να αποσύρουν τα συνθετικά φυτοφάρμακα και να παράξουν εναλλακτικά βιοφυτοφάρμακα, ασκούν οικονομικές και πολιτικές πιέσεις στις ρυθμιστικές Αρχές, επιτυγχάνουν να χορηγούνται άδειες κατά παρέκκλιση σε απαγορευμένα φυτοφάρμακα, εφαρμόζουν επιθετικό marketing, αντικαθιστούν τις ντόπιες φυλές ζώων και τους γηγενείς σπόρους, αυξάνουν την παραγωγή γενετικά τροποποιημένων φυτών και φαρμακευτικών προϊόντων σε βάρος της υγείας και της γονιμότητας, με καταστρεπτικές συνέπειες σε έδαφος, υδροφορείς, βιοτόπους, θάλασσα, πανίδα, χλωρίδα, οικοσυστήματα και σπάνια ενδημικά είδη. 

Ελάχιστες πολυεθνικές φυτοφαρμάκων ελέγχουν την παγκόσμια αγορά. Το σύγχρονο μοντέλο αγροτοκτηνοτροφικής εκμετάλλευσης, σε συνθήκες ραγδαίας επιδείνωσης της κλιματικής κρίσης όχι μόνο δεν είναι βιώσιμο σύμφωνα με τον FAO, αλλά είναι απάνθρωπο, νοσογόνο και έχει προκαλέσει έναν φαύλο κύκλο αύξησης της χρήσης, εξάρτησης και έκθεσης σε φυτοφάρμακα και μια τεράστια αύξηση του παγκόσμιου κόστους υγείας και περιβαλλοντικής υποβάθμισης. 

Η παγκόσμια χωροχρονική εξάπλωση και αύξηση της νοσηρότητας, θνησιμότητας και υπογονιμότητας σε ανθρώπους και όλους τους ζώντες οργανισμούς είναι ανάλογη της ποσότητας των χρησιμοποιούμενων συνθετικών φυτοφαρμάκων ανά εκτάριο καλλιέργειας, συμπεριλαμβανομένων των ζιζανιοκτόνων και της υπολειμματικότητας μειγμάτων συνθετικών φυτοφαρμάκων σε τρόφιμα, ζωοτροφές, νερό και έδαφος. Χώρες με υψηλή χρήση συνθετικών φυτοφαρμάκων ανά εκτάριο έχουν αναλογία παιδιών ανά μητέρα μικρότερη του 1,5:1 και περισσότερους ετήσιους θανάτους από γεννήσεις. Όσο πιο χαμηλή είναι η αναλογία παιδιών ανά μητέρα, τόσο μη ανατάξιμη είναι η υπογονιμότητα ανδρών και γυναικών με εθνικές πολιτικές «επιδοτήσεων για κάθε παιδί» ή τεχνικά υποβοηθούμενη αναπαραγωγή και αντιοξειδωτικές θεραπείες. 

Επίσης, επισημάνθηκαν προβλήματα με την αγροτική πολιτική της Ε.Ε. Όπως αναφέρθηκε, «η Ευρωπαϊκή Αγροτική Πολιτική δεν είναι ούτε ΚΟΙΝΗ ούτε ΕΝΙΑΙΑ. Η ευρωπαϊκή και εθνική νομοθεσία έχει σοβαρά κενά στην παραγωγή, διάθεση και διαχείριση των φυτοφαρμάκων. Το ύψος των προστίμων, η διασπορά του ψεκαστικού νέφους, η διαχείριση ληγμένων και κενών φιαλών συσκευασίας, η αναποτελεσματικότητα της πιστοποίησης αγροτών, η έλλειψη βιοπαρακολούθησης ψεκαστών, η πώληση γεωργικών προϊόντων χωρίς έλεγχο υπολειμματικότητας σε φυτοφάρμακα, η αξιολόγηση κινδύνου χρόνιας έκθεσης μόνο από τις εταιρείες και όχι από εργαστήρια αρμόδιων ρυθμιστικών Αρχών και ανεξάρτητων κέντρων έρευνας είναι ένα μικρό δείγμα μιας πολιτικής συγκάλυψης και αποσιώπησης ευθυνών.

Αν οι βασικοί στόχοι της ευρωπαϊκής αγροτικής πολιτικής μέχρι το 2030 περιλαμβάνουν την κατά 50% μείωση της χρήσης των επικίνδυνων συνθετικών φυτοφαρμάκων και την αύξηση της βιολογικής γεωργίας στο 25%, για την Περιφέρεια της Κρήτης επιβάλλεται με ευθύνη των ρυθμιστικών Αρχών, της Περιφέρειας και του ΥΠΑΑΤ να επιτευχθούν οι στόχοι τουλάχιστον στο διπλάσιο. Τα συμπεράσματα για την ατομική προστασία, ενημέρωση και εκπαίδευση ψεκαστών και χρηστών συνθετικών φυτοφαρμάκων, την τήρηση της νομοθεσίας για τις αποστάσεις ψεκασμών από κατοικίες, τον περιορισμό χρήσης χημικών φυτοφαρμάκων, τη χρήση δραστικών με μικρή τοξικότητα, την αύξηση της βιολογικής καλλιέργειας και την προστασία των υδροφορέων και οικοσυστημάτων είναι όπως και τα συμπεράσματα που έχουν δημοσιευτεί σε προηγούμενες ημερίδες. 

Ιδιαίτερα για την Περιφέρεια της Κρήτης επισημάνθηκε συγκεκριμένα: α) Η ανάγκη ανακύκλωσης κενών συσκευασίας στο ΧΥΤΑ Αμαρίου σε συνεργασία Δήμων, Περιφέρειας και καταστημάτων πώλησης γεωργικών φαρμάκων, β) η συνεργασία Περιφέρειας Κρήτης, ΙΤΕ, Ελληνικού Μεσογειακού Πανεπιστημίου και ΕΛΓΟ “Δήμητρα” για παραγωγή βιοφυτοφαρμάκων και γ) η επαναλειτουργία των Γεωργικών Σχολών Μεσαράς και Ασωμάτων Αμαρίου με αποφάσεις που συμφέρουν την Κρήτη και την Ελλάδα και όχι με «ξένες πρωτοβουλίες».