Ο όρος “deglobalisation” αρχικά εμφανίστηκε ως μια θεωρητική προσέγγιση αντιστροφής της παγκοσμιοποίησης και στη συνέχεια ως “στόχος”
Είμαστε ακόμη στη φάση που περιμένουμε να δούμε αν όλη αυτή η ιστορία με τους δασμούς και τον εκτός ορίων εμπορικό πόλεμο που εκκίνησαν οι αποφάσεις του Ντόναλντ Τραμπ είναι μια πρόσκαιρη, ευκαιριακή και θνησιγενής προσπάθεια για αλλαγή του στάτους κβο ή αν πρόκειται για το πρώτο κεφάλαιο στο έργο “επιστροφή στον προστατευτισμό και τις εθνικές οικονομίες”.
Ήδη έχει εισαχθεί ο όρος “απο-παγκοσμιοποίηση” (deglobalization ή deglobalisation) για να περιγράψει ένα τέτοιο φαινόμενο, εφόσον ισχύει βεβαίως το δεύτερο. Οπότε ας δούμε ορισμένα ενδιαφέροντα θεματάκια. Ξεκινώντας από τους ορισμούς.
Απο-παγκοσμιοποίηση
Εδώ και 5-6 χρόνια βλέπουμε αραιά και που να εμφανίζεται ο όρος “deglobalisation”, αρχικά ως μια θεωρητική προσέγγιση αντιστροφής της παγκοσμιοποίησης και στη συνέχεια ως ένας “στόχος”. Πρακτικά σημαίνει τον περιορισμό της διασύνδεσης και των διεθνών αλληλοεξαρτήσεων μεταξύ των οικονομιών των διαφόρων χωρών. Δηλαδή, αν και δε λέγεται ανοιχτά, πρακτικά πρόκειται για μια επιθυμία επιστροφής στο παρελθόν του προστατευτισμού και των “εθνικών” οικονομιών. Βεβαίως κάτι τέτοιο σημαίνει και… άλλα πράγματα. Θα πούμε κάποια απ’ αυτά στη συνέχεια.
Προειδοποιήσεις
Το όνομα του Ρέι Ντάλιο δεν μπορεί, κάπου θα το έχετε συναντήσει. Ο τύπος είναι δισεκατομμυριούχος και ιδρυτής του μεγαλύτερου hedge fund παγκοσμίως. Είναι ένα απολύτως τυπικό “γεράκι της αγοράς”, που ειδικότητά του είναι να προβλέπει τις “στροφές” της αγοράς και να κάνει τις καλύτερες δυνατές επενδυτικές κινήσεις. Όταν ένας άνθρωπος σαν τον Ντάλιο προειδοποιεί τους επενδυτές ότι «δεν πρέπει να κάνουν το λάθος να πιστέψουν ότι όσα συμβαίνουν επί του παρόντος αφορούν κυρίως τους δασμούς», τότε… πρέπει να το προσέξουμε. Σε άρθρο του, που δημοσιεύτηκε χθες, ο Ντάλιο εκτιμά ότι «πίσω από τους δασμούς βρίσκεται κάτι πολύ μεγαλύτερο, μία ιστορική κατάρρευση της κυρίαρχης νομισματικής, πολιτικής και γεωπολιτικής παγκόσμιας τάξης των πραγμάτων, από αυτές που συναντώνται μία φορά στη διάρκεια της ζωής ενός ανθρώπου».
Τι μπορεί να σημαίνουν όλα αυτά; Προφανώς… τίποτε καλό.
Επιστροφή στον κόσμο προ του Β’ Π.Π.;
Επιστροφή στον προστατευτισμό σημαίνει επιστροφή στην οικονομική πραγματικότητα προ του Β’ παγκοσμίου πολέμου. Όταν οι αστικές τάξεις των βιομηχανικά και οικονομικά αναπτυγμένων χωρών ανταγωνίζονταν αλλήλους με κάθε μέσο και φυσικά και χρησιμοποιώντας κατά κόρον τον πόλεμο. Αιτία όλων των πολέμων, μηδενός εξαιρουμένου, είναι οι οικονομικοί ανταγωνισμοί μεταξύ των οικονομικά ισχυρών.
Τα εθνικά κράτη, που δημιουργήθηκαν από τον 19ο αιώνα και μετά, δημιουργήθηκαν ακριβώς για να εξυπηρετούν τα συμφέροντα των αστικών τους τάξεων, δηλαδή της ομάδας των οικονομικά ισχυρών που κατέχει τα μέσα παραγωγής. Όλα τα αφηγήματα περί έθνους, αιμάτων, πατρίδας κ.λπ. κ.λπ. στόχο έχουν να “πείσουν” τις κατώτερες τάξεις ότι είναι συμμέτοχες στο μεγαλείο του έθνους (δεν είναι) και στην ευμάρεια των ανώτερων τάξεων (επίσης, δεν είναι) και άρα να υπερασπίζονται τα συμφέροντα των εν λόγω ανώτερων τάξεων – ακόμη και με τη ζωή τους.
Τα ανθρωποσφαγεία θα ξανάρθουν
Οι αστικές τάξεις διεθνώς μετά τον υπερ-καταστροφικό Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και καθώς ξημέρωνε η αυγή της ατομικής εποχής, αποφάσισαν ότι η διεθνής συνεργασία είναι καλύτερη από τον απευθείας ανταγωνισμό που μπορεί να οδηγήσει και σε ένοπλες συγκρούσεις. Οπότε οι πόλεμοι διεθνώς κατά την περίοδο του “ψυχρού πολέμου” είχαν κυρίως μια ταξική παράμετρο, καθώς μεταξύ των αστικών τάξεων της Δύσης υπήρχε ένα μορατόριουμ, περιορισμού των ανταγωνισμών σε καθαρά οικονομικό επίπεδο. Το “εργαλείο” για να επιτευχθεί αυτό ήταν η οικονομική συνεργασία, η οποία υλοποιήθηκε διά της παγκοσμιοποίησης της οικονομίας.
Αυτό σε απλά Ελληνικά σημαίνει ότι, δημιουργώντας ένα περίπλοκο πλέγμα αλληλοεξαρτήσεων στο οικονομικό επίπεδο, περιορίζεις δραματικά τις πιθανότητες να χρειαστεί να καταφύγεις στα όπλα για να εξασφαλίσεις τα κέρδη των επιχειρηματιών σου. Ωστόσο, τώρα έχουμε την απο-παγκοσμιοποίηση, που μπορεί να οδηγήσει στην επιστροφή στην πρότερη πραγματικότητα, όπου για παράδειγμα οι Γερμανοί βιομήχανοι για να πετύχουν μεγαλύτερα κέρδη και να επικρατήσουν επί των αστικών τάξεων των άλλων δυτικών χωρών, οδήγησαν τον Χίτλερ στην εξουσία και αυτός στη συνέχεια ανέλαβε να τους δημιουργήσει έναν “θαυμαστό νέο κόσμο”, όπου θα μπορούν να πλουτίζουν ανεξέλεγκτα εσαεί.
Κάποιες… διαφορετικές παρενέργειες
Τυχόν επιστροφή στον προστατευτισμό και τις εθνικές οικονομίες μπορεί να έχει μια σειρά από ενδιαφέρουσες παρενέργειες. Προσωπικά βρίσκω ως πιο ενδιαφέρουσα τούτη: τη δεκαετία του 1940 το βιομηχανικό προλεταριάτο στις αναπτυγμένες χώρες της Δύσης ήταν μεταξύ 40 και 55% του εργατικού δυναμικού συνολικά. Τις δεκαετίες που ακολούθησαν η βιομηχανική παραγωγή άρχισε να μεταφέρεται σε τρίτες χώρες, που οικονομικά βρίσκονταν σε πολύ χαμηλότερο επίπεδο. Στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης, βεβαίως.
Αποτέλεσμα ήταν οι πλούσιες χώρες της Δύσης να οδηγηθούν σε πλήρη σχεδόν αποβιομηχάνιση. Αυτή τη στιγμή σε καμία δυτική ή “δυτικής επιρροής” αναπτυγμένη οικονομικά χώρα (ΗΠΑ, Ε.Ε., Καναδάς, Αυστραλία, Ιαπωνία, Ν. Κορέα κ.λπ.) το εργατικό δυναμικό που απασχολείται στη βιομηχανία είναι πάνω από 10% του συνόλου. Ωστόσο, επιστροφή στον προστατευτισμό σημαίνει μοιραία και επιστροφή της βιομηχανικής παραγωγής στις συγκεκριμένες χώρες!
Αυτοκτονικές τάσεις;
Το βιομηχανικό προλεταριάτο ήταν η πηγή που τροφοδοτούσε τα κομμουνιστικά κόμματα των δυτικών χωρών με μέλη και ψηφοφόρους. Δεν είναι παράξενο που η πορεία των κομμουνιστικών κομμάτων ταυτίζεται με την πορεία του βιομηχανικού προλεταριάτου, τουλάχιστον στη Δυτική Ευρώπη. Όσο προχωρούσε η αποβιομηχάνιση, τόσο προχωρούσε και η απίσχναση των Κ.Κ. Μπορεί και οι μικροϋπάλληλοι, οι εργαζόμενοι στη γαλέρα του τουρισμού, στην εστίαση κ.λπ. κ.λπ. να είναι πρακτικά επίσης προλεταριάτο, αλλά δεν είναι βιομηχανικό προλεταριάτο και πολύ πιο δύσκολα αποκτούν ταξική συνείδηση.
Προφανώς, αν η Δύση αναγεννήσει το βιομηχανικό προλεταριάτο, θα αποδείξει ότι η αστική τάξη έχει όντως αυτοκτονικές τάσεις και μια συνήθεια να δημιουργεί τους δήμιούς της, αφού πλέον η απόλυτη παντοδυναμία της κινδυνεύει μόνο από μία “από τα κάτω” αναγέννηση κάποιου είδους κομμουνιστικού κινήματος. Κατά τα λοιπά, ελέγχει πλήρως το πολιτικό σύστημα, από την απώτατη άκρα δεξιά έως τη λάιτ αριστερά και όλα τα ενδιάμεσα.
