Μεγάλη ευρωπαϊκή έρευνα εντόπισε 18 ουσίες σε είδη καθημερινής χρήσης
Πλαστικά τάπερ, κονσέρβες, παιδικά παιχνίδια, αλλά και αποδείξεις από ταμειακές μηχανές. Μπορεί εκ πρώτης όψεως τίποτα να μη συνδέει μεταξύ τους τα παραπάνω προϊόντα, όμως στη χημική σύσταση όλων βρίσκονται οι δισφαινόλες (Bisphenols/ BPA).
Οι δισφαινόλες είναι στη λίστα των 18 επικίνδυνων χημικών ουσιών με τις οποίες ερχόμαστε καθημερινά σε επαφή χωρίς να το γνωρίζουμε. Τον βαθμό της έκθεσης επιχείρησε να προσδιορίσει μια μεγάλη ευρωπαϊκή έρευνα που διήρκεσε πέντε χρόνια, το European Human Biomonitoring Initiative, στην οποία συμμετείχαν 116 κρατικά ινστιτούτα, εργαστήρια και πανεπιστήμια από όλες τις χώρες της Ε.Ε. Στο πλαίσιο του προγράμματος έγιναν εξειδικευμένες αναλύσεις σε δείγματα ούρων και αίματος 13.000 ανθρώπων που ζουν στην Ε.Ε. Μεταξύ των εταίρων συγκαταλέγεται και το εργαστήριο περιβαλλοντικής μηχανικής του ΑΠΘ με επικεφαλής τον καθηγητή, δρα Δημοσθένη Σαρηγιάννη, πρόεδρο επίσης στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών.
«Η ποιότητα των χημικών προϊόντων που παράγονται εντός Ε.Ε. είναι υψηλότερη από εκείνη άλλων ηπείρων, ωστόσο έχουμε ακόμα πολλά βήματα να κάνουμε προκειμένου να θωρακίσουμε την υγεία των Ευρωπαίων καταναλωτών». Η δρ Μαρίκε Κολόσα- Γκέρινγκ, επικεφαλής του τμήματος τοξικολογίας του Γερμανικού Οργανισμού Περιβάλλοντος, σχολιάζει στην «Κ» τα αποτελέσματα του προγράμματος European Human Biomonitoring Initiative, στο οποίο ήταν συντονίστρια.
«Το 2020, 230 εκατομμύρια τόνοι επικίνδυνων για την ανθρώπινη υγεία χημικών καταναλώθηκαν εντός της Ε.Ε., εκ των οποίων πάνω 34 εκατομμύρια τόνοι καρκινογόνων, μεταλλαξιογόνων και τοξικών για την αναπαραγωγή χημικών· πολλά από αυτά ταξιδεύουν ήδη στο σώμα μας», επισημαίνεται στην επίσημη ανακοίνωση του Γερμανικού Οργανισμού Περιβάλλοντος.
Συγκεκριμένα, οι δισφαινόλες και οι επικίνδυνες επιπτώσεις τους έγιναν γνωστές στο ευρύ κοινό με αφορμή τα βρεφικά μπιμπερό. «Γνωρίζαμε ότι η BPA είναι τοξική, αλλά υπολογίζαμε ότι μεταβολίζεται γρήγορα, δηλαδή ο οργανισμός την αποβάλλει άμεσα μέσω των ούρων», περιγράφει στην «Κ» ο δρ Δημοσθένης Σαρηγιάννης. «Εκτιμούσαμε δηλαδή ότι ο χρόνος έκθεσης ήταν μικρός». Στη λογική αυτή στηρίχθηκε η απαγόρευση χρήσης τους στα μπιμπερό το 2011, «τα βρέφη και τα νεογνά λόγω φυσιολογίας έχουν χαμηλότερη μεταβολική δυνατότητα και συνεπώς είναι πιο ευάλωτα». Τα τελευταία, όμως, πειράματα απέδειξαν ότι ο χρόνος παραμονής της BPA στον οργανισμό και συνεπώς η βλάβη που προκαλεί είναι πολύ μεγαλύτερη. «Η επιβάρυνση είναι σημαντική και για τους ενηλίκους», τονίζει ο Ελληνας καθηγητής. Ενδεικτικά, οι καταγεγραμμένες επιπτώσεις της δισφαινόλης είναι καρδιαγγειακές ασθένειες, νευροαναπτυξιακές και ανοσοαναπτυξιακές διαταραχές, παχυσαρκία και μεταβολικές ασθένειες, υπογονιμότητα, χαμηλό βάρος γέννησης νεογνού, κίνδυνος ορμονοεξαρτώμενου καρκίνου.
«Ανακαλύψαμε επίσης ότι και τα υποκατάστατα της BPA, δισφαινόλες S και F, είναι εξίσου τοξικά, καθώς ακολουθούν την ίδια λογική», επισημαίνει ο ίδιος. Βάσει των αποτελεσμάτων, η BPA ανιχνεύθηκε στα ούρα 92% των ανθρώπων που αποτέλεσαν το δείγμα, η BPF σε 61% και η BPS σε 67%. Η βιομηχανία έσπευσε να αντικαταστήσει την BPA με ουσίες οι οποίες είναι εξίσου βλαβερές, αποδεικνύοντας ότι η έρευνα που προηγήθηκε δεν ήταν επί της ουσίας επαρκής. Η Ε.Ε. έχει θέσει ένα όριο όσον αφορά την ποσότητα της BPA που επιτρέπεται να απελευθερώνεται από παιχνίδια, τα οποία προορίζονται για παιδιά ηλικίας έως τριών ετών, ενώ το 2007 απαγόρευσε τη χρήση συγκεκριμένων τύπων δισφαινόλης (DEHP, BBP, DBP και DIBP) σε όλα τα παιχνίδια και είδη παιδικής φροντίδας. «Αυτές οι ενώσεις μπορεί να υπάρχουν σε πλήθος άλλων προϊόντων, με τα οποία ένα παιδί δεν αποκλείεται να παίξει, αλλά σίγουρα περιέχονται σε πλαστικά παιχνίδια που έχουν κατασκευαστεί εκτός Ε.Ε., δηλαδή στην Ασία», τονίζει η δρ Κολόσα, «υπάρχει μεγάλος κίνδυνος από τα εισαγόμενα παιχνίδια».
Ίχνη στα παιδιά
«Υπάρχει έλλειμμα πληροφοριών για τις περισσότερες από αυτές τις ουσίες», αναφέρει το πόρισμα, «ωστόσο 7 εξ αυτών θεωρούνται ύποπτες ως ενδοκρινικοί διαταράκτες και μία έχει κατηγοριοποιηθεί ως τοξική για την αναπαραγωγή και ύποπτη για καρκινογένεση». Οι αναλύσεις αίματος και ούρων από συνολικά 2.136 παιδιά που κατοικούν σε 9 χώρες της Ε.Ε., ανέδειξαν έκθεση σε 12 συνολικά επιβραδυντικά και ευρεία έκθεση των παιδιών σε εξαιρετικά επιβλαβή οργανοφωσφορικά επιβραδυντικά. Ενδεικτικά, εκείνο που είναι ύποπτο για καρκινογένεση, εντοπίστηκε στο 64% του δείγματος από επτά χώρες. Ο βαθμός έκθεσης των παιδιών συνδέεται ευθέως με τον τρόπο ζωής της οικογένειας – τη συχνότητα καθαρισμού, την επαγγελματική ιδιότητα του πατέρα, την παλαιότητα του σπιτιού κ.ά. «Μέσω του μητρικού γάλακτος μολύνονται χιλιάδες νεογνά με μία εξαιρετικά επιβλαβή ουσία, που είναι ένας επιβραδυντής φλόγας», σημειώνει η έκθεση, «η απαγόρευση της το 2013 έχει συμβάλει στη μείωση της έκθεσης, αλλά με αργούς ρυθμούς».
«Αποφεύγετε τα έτοιμα μαγειρεμένα φαγητά, τα συσκευασμένα τρόφιμα ή φρέσκα που μεταφέρονται για καιρό μέσα σε πλαστικές σακούλες».
Σε συσκευασίες τροφίμων, μαγειρικά σκεύη, είδη προσωπικής υγιεινής (σαμπουάν, οδοντικό νήμα, βερνίκια νυχιών και μακιγιάζ), καθαριστικά, ταπετσαρίες και βελτιωτικά προϊόντα για σπίτια περιλαμβάνονται οι υπερφθοριωμένες και πολυφθοριωμένες αλκυλιωμένες ουσίες (PFAS). Αλλες πηγές έκθεσης στις εν λόγω χημικές ενώσεις είναι η βρώση επεξεργασμένων τροφών (κυρίως ψάρια, θαλασσινά, αυγά και εντόσθια), η κατανάλωση ακατάλληλου πόσιμου νερού αλλά και ο θηλασμός. «Τα PFAS συσσωρεύονται στο περιβάλλον και έχει διαπιστωθεί ότι ρυπαίνουν την επιφάνεια, το υπέδαφος και το πόσιμο νερό, όπως και ότι συσσωρεύονται στα φυτά», σημειώνουν οι συντάκτες της μελέτης, «οι εγκαταστάσεις παραγωγής των PFAS, oι εγκαταστάσεις εκπαίδευσης στην κατάσβεση πυρκαγιών, τα αεροδρόμια και οι χώροι απόρριψης αποβλήτων αποτελούν σημεία στα οποία οι πολίτες εκτίθενται σε μεγάλες ποσότητες PFAS».
Οι επιπτώσεις των PFAS στην υγεία είναι πολυεπίπεδες. «Παρατηρούνται υψηλά ποσοστά αναπαραγωγικών διαταραχών σε παιδιά και εφήβους όπως μη φυσιολογική έμμηνος ρύση, περιορισμένη ποιότητα και ποσότητα σπέρματος, αυξημένο ποσοστό φλεγμονών σε παιδιά έως τεσσάρων ετών, μεγάλο σωματικό βάρος». Στον γενικό πληθυσμό η έκθεση στα PFAS συνδέεται με ανοσοτοξικότητα, παθήσεις του θυροειδούς, αυξημένα επίπεδα χοληστερόλης, ηπατική βλάβη, καρκίνο του νεφρού και των όρχεων, επιπτώσεις στην αναπαραγωγή και τη γονιμότητα, πιθανή τοξικότητα κατά την ανάπτυξη του εμβρύου.
Υπουλα, μέσω πλαστικών επιτραπέζιων σκευών, παιχνιδιών, ειδών προσωπικής υγιεινής ακόμα και μέσω ιατρικών συσκευών εκτιθέμεθα και στις φθαλικές ενώσεις (phthalates). «Οι περισσότερες φθαλικές ενώσεις ανιχνεύθηκαν στη συντριπτική πλειονότητα των δειγμάτων με το ποσοστό από 90% έως 100% στα παιδιά, κάτι που καταδεικνύει την πανταχού παρούσα έκθεση των παιδιών στην Ευρώπη σε φθαλικές ενώσεις». Τα παιδιά της Γαλλίας, της Ιταλίας και της Σλοβενίας, κατά μέσον όρο, έχουν τα υψηλότερα επίπεδα μόλυνσης. Τα παιδιά που ζουν στη Δανία, στην Ουγγαρία και στο Βέλγιο έχουν τις χαμηλότερες συγκεντρώσεις. Οι έφηβοι στη Γαλλία, στη Σλοβακία και στη Νορβηγία είναι περισσότερο εκτεθειμένοι, ενώ εκείνοι στο Βέλγιο, στην Πολωνία και στη Σουηδία είναι οι λιγότερο μολυσμένοι. Παρά τα εκτεταμένα μέτρα για πολλές φθαλικές ενώσεις, τα παιδιά και οι έφηβοι στην Ευρώπη εξακολουθούν να εκτίθενται σε πολλές εξ αυτών. Οι φθαλικές ενώσεις αφήνουν το στίγμα τους στον οργανισμό προκαλώντας διάσπαση προσοχής και υπερκινητικότητα, ορμονικές αλλαγές, άσθμα, αντίσταση στην ινσουλίνη, παχυσαρκία και υπογονιμότητα.
Οι περίφημοι «πλαστικοποιητές», που προέρχονται είτε από την οικογένεια της BPA είτε από αυτή των φθαλικών ενώσεων, κρύβονται σε πλήθος προϊόντων, στα οποία προσφέρουν την επιθυμητή ευλυγισία και αντοχή, όπως μπουκάλια νερού για ποδηλάτες, πλαστικά παιχνίδια, αποδείξεις κ.ά. «Ακόμα όμως και στις γυάλινες συσκευασίες, όταν αυτές κλείνουν αεροστεγώς, χρησιμοποιούνται πλαστικοποιητές από φθαλικές ενώσεις ανάμεσα στο καπάκι και στο περιεχόμενο», περιγράφει ο δρ Σαρηγιάννης, «όταν το τρόφιμο περιέχει λίπος ή λάδι οι φθαλικές ενώσεις διαχέονται παντού».
Ανεπαρκείς οι απαγορεύσεις
«Ο ΠΟΥ έχει επισημάνει σε τελευταία ανακοίνωσή του ότι το κόστος για την αντιμετώπιση των προβλημάτων υγείας που προκύπτουν από επικίνδυνα χημικά είναι μεγαλύτερο από αυτό που θα προκύψει από την απαγόρευσή τους και την αντικατάστασή τους με άλλα, μη επιβλαβή», τονίζει η δρ Κολόσα, κρούοντας τον κώδωνα του κινδύνου. «Οι πολίτες της Ε.Ε. επιβαρύνονται ταυτόχρονα από πλήθος επικίνδυνων χημικών που συσσωρεύονται σε προϊόντα καθημερινής χρήσης, με πολλαπλάσιες επιπτώσεις στην υγεία τους», προσθέτει.
Το 2020 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεσμεύτηκε να απαγορεύσει τις πιο επιβλαβείς ουσίες που εξακολουθούν να βρίσκονται σε καταναλωτικά προϊόντα, να αντιμετωπίσει το «φαινόμενο κοκτέιλ», να απλοποιήσει τις χημικές αξιολογήσεις και τους ελέγχους και να περιορίσει χημικά ανά ομάδα αντί για ένα προς ένα. Εκτοτε, όμως, και υπό το βάρος πολιτικών πιέσεων εκτιμάται ότι έχει γίνει μια σχετική υπαναχώρηση ως προς το εύρος των μέτρων που θα λάβει η Ε.Ε. για την προστασία των Ευρωπαίων καταναλωτών. «Εχουν περάσει πάνω από 1.000 ημέρες που η Κομισιόν δεσμεύτηκε να το διορθώσει και να ενισχύσει τους κανόνες της Ε.Ε. για τα χημικά. Η πρόεδρος Φον ντερ Λάιεν πρέπει να τηρήσει τις δεσμεύσεις της και να δημοσιοποιήσει χωρίς καθυστέρηση ισχυρότερους κανόνες», υπενθυμίζει στη γραπτή δήλωσή του ο επικεφαλής Συνήγορος Πολιτικής της CHEM Trust, Στέφαν Σόιερ.
Προτού δούμε να παίρνουν σάρκα και οστά ευρωπαϊκές οδηγίες, η δρ Κολόσα προτείνει να αλλάξουμε πολλές από τις καθημερινές μας συνήθειες. «Αποφεύγετε τα έτοιμα μαγειρεμένα φαγητά, τα συσκευασμένα τρόφιμα ή φρέσκα που μεταφέρονται για καιρό μέσα σε πλαστικές σακούλες», λέει στην «Κ» ενδεικτικά, «προτιμήστε να μαγειρεύετε μόνοι σας με πρώτες ύλες που παράγονται σε κοντινή σας απόσταση, οπότε δεν έχουν μείνει για μέρες κλεισμένα σε συσκευασίες». Αν στο σούπερ μάρκετ μπορείτε να επιλέξετε ανάμεσα σε χάρτινη και πλαστική σακούλα, «επιλέξτε ασυζητητί την πρώτη». «Τα χάρτινα ποτήρια για καφέ δεν είναι, ωστόσο, αθώα, αντίθετα έχουν υποστεί χημική επεξεργασία, αλλάξτε συνήθεια, καθιερώστε ένα πορσελάνινο φλιτζάνι στο γραφείο σας ή ένα θερμός, αν είστε συνεχώς εν κινήσει». Τέλος, εξίσου σημαντικός είναι ο τακτικός καθαρισμός και αερισμός των σπιτιών μας, καθώς πολλά χημικά τα εισπνέουμε μέσω της οικιακής σκόνης, στην οποία έχουν παρεισφρήσει χημικά.
«Ως καταναλωτές οφείλουμε να απαιτούμε από τη βιομηχανία να σχεδιάζει εξαρχής διαπιστευμένα ασφαλή προϊόντα», συμπληρώνει ο δρ Σαρηγιάννης. Σύμφωνα με τον καθηγητή, η τάση που θα επικρατήσει μακροπρόθεσμα στη χημική βιομηχανία είναι το «safe and sustainable by design». «Θα πρόκειται για χημικά προϊόντα ασφαλή για τον καταναλωτή, τα οποία ταυτόχρονα να έχουν μικρό περιβαλλοντικό αποτύπωμα», περιγράφει, «δεν θα μπορεί δηλαδή να είναι βιώσιμο ένα προϊόν, του οποίου η παραγωγή απαιτεί πολύ νερό». Η εν λόγω αλλαγή πλεύσης θα συμβάλει στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Αυτό μπορεί να αποτελέσει ένα ιδανικό momentum για την ελληνική χημική βιομηχανία. «Μπορεί οι εταιρείες-κολοσσοί να έχουν δυσκολία να αλλάξουν και να προσαρμόσουν τη γραμμή παραγωγής τους, οι ελληνικές εταιρείες, όμως, που έχουν μικρότερης κλίμακας παραγωγή, είναι πιο ευέλικτες», καταλήγει ο πρόεδρος του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών.
Πηγή: kathimerini.gr
