Αλλάζουν οι ισορροπίες στην Ευρώπη

Η Ευρώπη επανεξοπλίζεται μέσω του προγράμματος ReArm κι η επιλογή αυτή εγείρει, νομίζω, σοβαρούς προβληματισμούς για την ταυτότητα και τον στρατηγικό προσανατολισμό της Ένωσης. Γιατί επανεξοπλίζεται; Έναντι ποιου; Ποιος είναι ο “εχθρός”; Έχουμε κι οι 27 τον ίδιο εχθρό; Από πού θα βρεθούν τα κονδύλια που θα χρηματοδοτήσουν τον επανεξοπλισμό; Και ποιες πολιτικές θα μπουν στον “πάγο” ώστε να εξασφαλιστούν τα χρήματα; Είναι η Ε.Ε. μια δύναμη ειρήνης που πλέον αναγκάζεται να γίνει στρατιωτική ή πρόκειται για μια νέα στρατηγική πραγματικότητα, στην οποία η Ευρώπη πρέπει να προσαρμοστεί λόγω των παγκόσμιων εξελίξεων; 

Η Ευρώπη απέναντι σε προκλήσεις 

Ας ξεκινήσουμε με μερικές παραδοχές. Η Ευρώπη είναι αντιμέτωπη με μια σειρά από γεωπολιτικές προκλήσεις που έχουν κάνει αρκετούς να αγωνιούν και να προοικονομούν το τέλος της εποχής της ειρήνης. Από τη μια έχουμε έναν πόλεμο στην Ουκρανία, που διανύει πλέον το τέταρτο έτος, και μια ρωσική επιθετικότητα που εκφράζεται ή… εικάζεται. Από την άλλη, έχουμε τις αυξανόμενες απειλές από τη Μέση Ανατολή, που επίσης είναι σε πόλεμο. Και στη “μέση” έχουμε τη γενικότερη αβεβαιότητα στην παγκόσμια σκηνή, που πυροδοτείται από την “America First” πολιτική Τραμπ (αν γλιτώσουμε το παγκόσμιο κραχ με τους δασμούς…). 

Όλα αυτά κάνουν πολλούς να θεωρούν πως είναι μονόδρομος η ενίσχυση της άμυνας για την Ευρωπαϊκή Ένωση, αφού φαίνεται πια πως ο… δικός μας “πατερούλης” μάς “αποκλήρωσε”, λέγοντάς μας πως, αν θέλετε Ευρωπαίοι να υπάρχετε, πατήστε στα πόδια σας. 
Στο πλαίσιο αυτών των εξελίξεων, το πρόγραμμα ReArm – που μετονομάστηκε σε Readiness 2030 – έχει αναδειχθεί ως μια κεντρική στρατηγική για την ενίσχυση των ευρωπαϊκών αμυντικών δυνάμεων. 

Ο “εχθρός” 

Κι εδώ αρχίζει ο προβληματισμός μου. Ποιος είναι ο “εχθρός” της Ευρώπης αλήθεια; Κι έχουμε όλες οι χώρες της Ένωσης τον ίδιο εχθρό; Θεωρητικά η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι μια ενιαία οντότητα. Είναι όμως πραγματικά; 

Η Ελλάδα 

Κάθε χώρα έχει διαφορετικές γεωπολιτικές ανησυχίες. Για παράδειγμα, η Ελλάδα έχει την Τουρκία ως έναν από τους κύριους στρατηγικούς αντιπάλους της – τα ξέρουμε όλοι, να μην τα ξαναλέμε. Αντίθετα, για παράδειγμα η Πορτογαλία, με τη γεωγραφική της θέση στην Ιβηρική Χερσόνησο και την έλλειψη άμεσης στρατηγικής απειλής, μόνο στη θεωρία μπορεί να μιλά για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής άμυνας, αφού καμία απειλή δεν έχει. Για να μη μιλήσω για τη Μάλτα ας πούμε ή την Ιρλανδία. Η Πολωνία, επίσης. Αισθάνεται άμεση απειλή λόγω της εγγύτητάς της με την εμπόλεμη ζώνη στην Ουκρανία και τη Ρωσία, σε αντίθεση με τη Σουηδία, η οποία, αν και πρόσφατα μέλος του ΝΑΤΟ, αντιμετωπίζει τις απειλές περισσότερο σε επίπεδο στρατηγικής και πολιτικής παρά άμεσης στρατιωτικής. 
Η Ελλάδα έχει διαφορετικές ανάγκες σε σχέση με άλλες χώρες της Ε.Ε., καθώς αντιμετωπίζει άμεσες στρατιωτικές απειλές. Ενώ η υπόλοιπη Ευρώπη προχωρά στον επανεξοπλισμό της για λόγους αποτροπής και ενίσχυσης της στρατηγικής της αυτονομίας, η Ελλάδα έχει έναν πιο “χειροπιαστό” προσανατολισμό, αφού εξαρτάται από τις δυνατότητες άμυνάς της η άμεση προστασία των εθνικών της συμφερόντων. Όπως φυσικά και η Κύπρος. Ενώ λοιπόν η Τουρκία αντιμετωπίζεται από κράτη-μέλη της Ένωσης ως στρατηγική απειλή, παραμένει υποψήφια προς ένταξη χώρα στην Ε.Ε. Αυτό το παράδοξο δημιουργεί ένα σοβαρό ερώτημα: Μπορεί μια χώρα να είναι και “σύμμαχος” στο πλαίσιο προγραμμάτων επανεξοπλισμού και ταυτόχρονα να αποτελεί δυνητική στρατιωτική απειλή για μέλη της ίδιας της Ένωσης; 

Ποιος είναι ο ευρωπαϊκός προσανατολισμός; 

Στο μεταξύ, γεννάται κι ένα άλλο ερώτημα: Είναι δύναμη πολέμου ή δύναμη ειρήνης η Ευρώπη; Αυτός κατά την άποψή μου είναι ένας εξαιρετικά κρίσιμος προβληματισμός, που αφορά την ταυτότητα της Ε.Ε. Από την ίδρυσή της, η Ευρώπη προσπάθησε να καταστήσει την ειρήνη και τη συνεργασία μεταξύ των κρατών-μελών τον πυρήνα της ύπαρξής της. Η δημιουργία της Ε.Ε. και της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας (ΕΟΚ) είχε ως στόχο τη διασφάλιση της ειρήνης, της ευημερίας και της σταθερότητας μέσω της οικονομικής συνεργασίας και της αποφυγής των συγκρούσεων. Είναι μια συμμαχία ειρήνης η Ευρωπαϊκή Ένωση. Και περάσαμε 80 χρόνια ηρεμίας, ειρήνης και ανάπτυξης (τουλάχιστον οι χώρες που δεν επιδόθηκαν ολοκληρωτικά σε φαγοπότι). 

Και τώρα τι; Θα γίνει δύναμη πολέμου; Η ενίσχυση των στρατιωτικών δυνατοτήτων μπορεί να οδηγήσει στη στρατιωτικοποίηση της Ε.Ε. και να την απομακρύνει από τις ειρηνιστικές της αξίες. Εάν επικεντρωθεί αποκλειστικά στην αμυντική στρατηγική, μπορεί να στείλει το μήνυμα ότι η Ε.Ε. προτιμά τη στρατιωτική λύση παρά τη διπλωματία και τη συνεργασία. 

Η ενίσχυση των στρατιωτικών δυνατοτήτων μπορεί να οδηγήσει στη στρατιωτικοποίηση της Ε.Ε. και να την απομακρύνει από τις ειρηνιστικές της αξίες. Εάν επικεντρωθεί αποκλειστικά στην αμυντική στρατηγική, μπορεί να στείλει το μήνυμα ότι η Ε.Ε. προτιμά τη στρατιωτική λύση παρά τη διπλωματία και τη συνεργασία

Το δίδαγμα της ιστορίας 

Η ιστορική εμπειρία δείχνει πως η υπερβολική έμφαση στην ενίσχυση των στρατιωτικών δυνατοτήτων μπορεί να οδηγήσει σε ένα “σπιράλ” εξοπλισμών και έντασης, υπονομεύοντας την ίδια τη βάση της ευρωπαϊκής συνεργασίας. Τα παραδείγματα της ψυχροπολεμικής περιόδου και οι εντάσεις της περιόδου πριν από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο είναι διδακτικά για τους κινδύνους που κρύβονται πίσω από τη στρατιωτικοποίηση. 

Από την άλλη πλευρά, η ενίσχυση της άμυνας της Ευρώπης δε σημαίνει ότι εγκαταλείπεται η επιδίωξη της ειρήνης. Η Ε.Ε. μπορεί να συνεχίσει να προάγει τη διπλωματία και τη συνεργασία με τα υπόλοιπα κράτη, χρησιμοποιώντας τη στρατιωτική δύναμη μόνο ως μέσο αποτροπής. Το ζητούμενο είναι να βρεθεί μια ισορροπία μεταξύ της διατήρησης της ειρηνικής εικόνας της Ε.Ε. και της εξασφάλισης, ότι η Ευρώπη μπορεί να υπερασπιστεί τις αξίες της σε έναν επικίνδυνο κόσμο. 

Μπορεί να υπάρξει ισορροπία; 

Κι εδώ έρχεται ένας άλλος προβληματισμός: Μπορούν οι “ηγέτες” της Ε.Ε., αυτοί που υπάρχουν τώρα, να υπηρετήσουν την ισορροπία; Μα, αν μπορούσαν, θα έφτανε η Ένωση σε αυτό το σημείο; Αν είχαν το εκτόπισμα εκείνων των ηγετών που ονειρεύτηκαν, ίδρυσαν και γιγάντωσαν την Ευρωπαϊκή Ένωση, θα επέτρεπαν έναν πόλεμο μέσα στο σπίτι τους να “σέρνεται” 4 χρόνια σχεδόν; Θα επέτρεπαν σ’ έναν Τραμπ να φέρεται με αυτόν τον τρόπο στη Ένωση; Και να εμφανίζεται, ποιος αλήθεια (;!), ως ο “ειρηνοποιός”; 

Η εξεύρεση των πόρων 

Κι ύστερα, είναι και το άλλο: Η χρηματοδότηση του προγράμματος ReArm απαιτεί τεράστιους πόρους, που αναπόφευκτα θα λείψουν από κρίσιμους τομείς, όπως η Υγεία, η Παιδεία και η κοινωνική πρόνοια. Σε μια Ευρώπη που ήδη αντιμετωπίζει οικονομικές δυσκολίες και κοινωνική δυσαρέσκεια, το κόστος αυτό δεν είναι μόνο οικονομικό, αλλά βαθύτατα κοινωνικό και πολιτικό. Ποιος μπορεί να εγγυηθεί ότι οι Ευρωπαίοι πολίτες θα αποδεχτούν τις περαιτέρω θυσίες, χωρίς να υπάρξει σοβαρό πολιτικό κόστος και κοινωνική αναταραχή; Και βέβαια, ποιος θα το συντονίζει αυτό το πρόγραμμα; Στα χέρια ποιου θα βρίσκονται τα εξοπλιστικά προγράμματα της Ευρώπης; Στην πολιτική κατάσταση που βρίσκονται σήμερα Γαλλία και Γερμανία μπορούν να “εγγυηθούν” το πρόγραμμα; Και τελικά εμείς θέλουμε να είναι αυτές οι εγγυήτριες; 

Η Ευρώπη βρίσκεται σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι. Η επιλογή του επανεξοπλισμού είναι πιθανώς αναπόφευκτη, αλλά η πραγματική πρόκληση είναι να μην εγκαταλείψει τις θεμελιώδεις αξίες της ειρήνης και της αλληλεγγύης που την έχτισαν. Αν δε βρεθεί μια λεπτή ισορροπία ανάμεσα στην αποτρεπτική ισχύ και τις ειρηνιστικές της παραδόσεις, τότε κινδυνεύει να μετατραπεί από σύμβολο ειρήνης και σταθερότητας σε άλλη μία στρατιωτική δύναμη σε έναν κόσμο που ήδη (δυστυχώς) διαθέτει πολλές.